طبق نتایح منتشر شده از سوی مؤسسه لگاتوم کشورمان در شاخص رفاه جهانی حال خوشی ندارد و این امر گوشزد می‌کند برای بهبود شرایط و برون رفت از احتمال سقوط به رده‎های پایین‌تر باید ضمن بررسی عوامل تاثیرگذار  از تجربه کشورهای موفق در این زمینه نیز بهره برد.

به گزارش پارسی پرس به نقل از شهر مردم: بیتا پورباقی| ایران در شاخص رفاه جهانی، که توسط مؤسسه لگاتوم (Legatum Prosperity Index) منتشر می‌شود، در سال‌های اخیر رتبه پایینی داشته است. این در حالی بوده که طبق آخرین داده‌ها نیز ایران در میان ۱۶۷ کشور در رتبه‌ای نزدیک به ۱۲۴ قرار دارد، آنچه که نتیجه ترکیبی از عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و زیست‌محیطی است و مواردی که به طور قطع باید مورد توجه قرار گیرد، چرا که هر گونه بی توجهی به این امر به تدریج موجب خواهد شد در این شاخص کشورمان به رده‌های پایین‌تر سقوط کند.

اقتصاد یک شاخص مهم همیشگی

اما به واقع چه عواملی در این زمینه اثرگذار بوده است. در این راستا به طور نمونه باید به یک عامل تاثیرگذار و جدی اشاره داشت، اینکه اقتصاد کشور ما به شدت وابسته به صادرات نفت و گاز است، اما تحریم‌های بین‌المللی، کاهش قیمت جهانی نفت در برخی دوره‌ها و مسائل و چالش‌های مدیریتی منابع، باعث شده تا این ثروت طبیعی به بهبود پایدار رفاه عمومی منجر نشود. تورم بالا، بیکاری به‌ویژه در قشر جوانان تحصیل‌کرده و کاهش قدرت خرید مردم از جمله عواملی هستند که کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار داده‌اند.

ضمن اینکه باید بیان کرد، شاخص رفاه لگاتوم نه‌تنها مسائل اقتصادی بلکه عواملی در حوزه حکمرانی، آزادی‌های فردی و سرمایه اجتماعی را نیز در نظر می‌گیرد. مسائلی که به اعتماد عمومی و مشارکت اجتماعی مربوط می‌شود و بروز هرگونه چالش در آنها این شاخص‌ها را کاهش داده و بر احساس رفاه تأثیر منفی می‌گذارد.

محدود در دسترسی به بازارهای جهانی

اما شاید بتوان گفت تحریم‌ها نیز در اینجا عاملی مهم و اثرگذار بوده است، چرا که تحریم‌های اقتصادی طولانی‌مدت، دسترسی ایران به بازارهای جهانی، فناوری‌های پیشرفته و سرمایه‌گذاری خارجی را محدود کرده است. این امر باعث شده تا زیرساخت‌ها، فرصت‌های کسب‌وکار و نوآوری در کشور با کندی توسعه یابند، که همگی از مولفه‌های کلیدی رفاه هستند.

از سوی دیگر با وجود برخورداری کشورمان از منابع طبیعی فراوان، ولی توزیع ثروت در ایران نابرابر است. بخش بزرگی از جمعیت از مزایای این منابع بهره‌مند نمی‌شوند و وجود شکاف طبقاتی نیز به این امر دامن می‌زند. این نابرابری و قرار گرفتن قشر قابل توجهی از مردم در محدوده خط فقر و زیر آن حس رضایت و امنیت اقتصادی را به تدریج کاهش خواهد داد. شرایطی که به نظر می‌رسد در حال حاضر تا حد زیادی شاهد آن هستیم.

محیط زیست چه میزان اثرگذار است؟

علاوه بر آنچه که گفته شد مشکلات زیست‌محیطی را نیز باید به این فهرست اضافه کرد، بروز چالش‌ها و بحران‌هایی مانند کم‌آبی، آلودگی هوا و تخریب منابع طبیعی که در بازه زمانی میان مدت شرایط زندگی را دشوارتر کرده و به طور قطع بر میزان سلامت و رفاه مردم تاثیرات منفی گذاشته است.

از این موارد که بگذریم اشاره به نکته دیگری نیز ضرورت دارد، اینکه هرچند ایران در حوزه‌هایی از جمله آموزش و بهداشت نسبت به برخی کشورهای منطقه وضعیت بسیار بهتری دارد، اما این پیشرفت‌ها به اندازه کافی با نیازهای روزافزون جمعیت جوان و پویای کشور همگام نیست و براین اساس کمبود سرمایه‌گذاری در این بخش‌ها موجب شده تا کیفیت خدمات در مقایسه با استانداردهای جهانی در سطحی پایین‌تر قرار گیرد.

به هر حال پایین کشورمان در شاخص رفاه جهانی را می‌توان نتیجه تعامل پیچیده‌ای از مشکلات ساختاری و سیاستی دانست. با وجود پتانسیل بالای کشور به دلیل منابع طبیعی و نیروی انسانی تحصیل‌کرده، رفع این چالش‌ها نیازمند اصلاحات گسترده در مدیریت اقتصادی، افزایش شفافیت و پاسخگویی در حکمرانی، و بهبود روابط بین‌المللی است. تا زمانی که این مسائل حل نشوند، جایگاه ایران در این شاخص احتمالاً بهبود چشمگیری نخواهد داشت.

راهکارها و چند تجربه جهانی برای بهبود شاخص رفاه

اما راهکارهای بهبود شاخص رفاه در ایران چیست؟ در این زمینه می‎توان اینگونه عنوان کرد که تقویت اقتصاد و کاهش وابستگی به نفت یکی از راهکارهایی است که باید مدنظر قرار گیرد. در این خصوص تنوع‌بخشی به اقتصاد از طریق سرمایه‌گذاری در بخش‌های غیرنفتی مثل فناوری، کشاورزی مدرن و گردشگری. کاهش تورم و ایجاد ثبات اقتصادی با اصلاح سیاست‌های پولی و مالی نکاتی است که سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان نباید از آن غافل بمانند. ضمن اینکه نباید از یاد برد وابستگی بیش از حد به نفت و تأثیر تحریم‌ها بر کاهش درآمد ارزی چالشی است که ما سال‎های طولانی است با آن درگیر هستیم.

شاید استفاده از تجربه موفق کشورهای دیگر در این زمینه از جمله کره جنوبی بتواند کمکی به ما برای برون رفت از این شرایط باشد، چرا که این کشور با تمرکز بر صنایع فناوری و صادرات‌محور مانند  سامسونگ و هیوندای، از یک اقتصاد کشاورزی به یکی از مرفه‌ترین اقتصادهای جهان تبدیل شد و توانست با سرمایه‌گذاری در آموزش و نوآوری، وابستگی به منابع طبیعی را کاهش دهد.

البته افزایش شفافیت در نهادهای دولتی، نظارت مستقل و تقویت پاسخگویی برای کاهش و مقابله با فسادهای احتمالی در کنار تقویت نهادهای قوی و مستقل برای اجرای قانون هم نکته دیگری است که باید مورد توجه باشد. در این زمینه نیز می‌توان مروری بر تجار دانمارک داشت که در صدر شاخص رفاه قرار دارد و سال 2023، دانمارک رتبه اول را به دست آورد، این کشور با نهادهای شفاف، دموکراسی قوی و فساد حداقلی، اعتماد شهروندان را جلب کرده و کیفیت حکمرانی را به سطح بالایی رسانده است.

به‌روزرسانی آموزش با نیاز بازار کار

اما سرمایه‌گذاری در آموزش و سلامت هم راهکار قابل توجه دیگری در این زمینه است، توجه داشته باشید، افزایش بودجه آموزش و پرورش، به‌روزرسانی سیستم آموزشی با نیازهای بازار کار و بهبود دسترسی به خدمات بهداشتی با کیفیت قادر است بخش قابل توجهی از این چالش‌ها را مرتفع سازد.

مصداق این امر موفقیتی است که فنلاند با در نظر گرفتن سیستم آموزشی رایگان و باکیفیت داشته و توانسته است با تمرکز بر مهارت‌های عملی و خلاقیت، نه‌تنها سطح رفاه را بالا برده بلکه نیروی انسانی رقابتی تربیت کرده است. کشوری که همواره جایگاه بالایی را در این شاخص داشته و آن را حفظ کرده است.

حل مشکلات زیست‌محیطی، مانند آلودگی هوا، برنامه‌ریزی برای برون رفت از چالش‌های کمبود آب و بهره گرفتن از انرژی‌های تجدیدپذیر هم به طور قطع اثر قابل توجهی بر بهبود شاخص رفاه جهانی خواهد داشت. آنچه که سوئد نیز با اعمال سیاست‌های زیست‌محیطی پیشرفته ازجمله استفاده ۵۰ درصدی از انرژی تجدیدپذیر توانسته بر آن فائق آید.

البته واقعیت این است که تحریم‌ها و انزوای اقتصادی به عنوان یک مانع اصلی بر سر راه توسعه زیرساخت‌ها و به تبع بروز شرایطی که موجب کاهش رتبه کشورمان در شاخص مذکور شده است نیز قابل توجه است. تمامی این‌ها نکاتی هستند که باید مدنظر کارشناسان، برنامه‌ریزان و سیاستگذاران کشور در حوزه‌های مختلف قرار گیرند، مواردی که به‌طور قطع تا حد زیادی به ما برای خارج شدن از ردیف‌های پایین نتایج مربوط به شاخص‎های رفاه در جهان کمک خواهند کرد.