و در کنار این صنعت به رشد و شکوفایی در یک قرن گذشته ادامه داد. انتقال نفت با خط لوله نخستین بار در کشور آمریکا صورت گرفت؛ اگرچه آن گونه که از برخی مدارک و شواهد بر می‌آید، حدود هفت هزار سال پیش چینی‌ها خطوط لوله‌ای از خیزران را برای انتقال آب ابداع کردند و آشوری‌ها، مصری‌ها، یونانی‌ها و رومی‌ها لوله‌هایی از گل پخته می‌ساختند و با قرار دادن تنبوشه‌ها پهلوی یکدیگر خط لوله ایجاد می‌کردند.

در سال 525 قبل از میلاد کمبوجیه، پادشاه ایران نیز هنگام حمله به مصر، خط لوله‌ای طولانی از چرم میش و گاو را برای رساندن آب به سپاه خود، در بیابان‌های بی‌آب و گیاه ایجاد کرد که در تاریخ جهان به عنوان یک حرکت بزرگ در تدارک سپاه ثبت شده است؛ اما اولین خط لوله برای انتقال مواد نفتی، پس از حفر اولین چاه در آمریکا در سال 1253 خورشیدی (1874 میلادی) احداث شد.

طول این لوله ده کیلومتر و جنس آن از چوب بود و مخازن ایالت پنسیلوانیا را به شهر صنعتی پترزبورگ انتقال می‌داد.

چهار سال بعد از آن، در همان کشور خط لوله‌ای از آهن، به قطر پنج سانتی متر و به طول هشت کیلومتر احداث شد که با کمک تلمبه‌‌های بخار روزی دویست و پنجاه تن نفت را در این لوله آهنی به جریان می‌انداختند.

در سال 1257 خورشیدی (مطابق با 1878 میلادی) نیز خط لوله‌ای به طول 160 کیلومتر احداث شد که از مسیر جبال الگنی آمریکا عبور می‌کرد.

 اولین لوله‌های نفتی در دنیا برای انتقال نفت از مخازن زیرزمینی استخراج شده به پالایشگاه‌ها احداث می‌شد و بعدها که امتیاز انتقال با خط لوله بر سایر وسایل آشکار شد، خط لوله به عرصه عملیات انتقال مواد نفتی نیز راه یافت.

تاریخچه استفاده از خط لوله نفت در ایران

نخستین خط لوله نفت در ایران در سال 1289 خورشیدی و پس از احداث پالایشگاه آبادان با ظرفیت 120 هزار تن در سال احداث شد.

این خط لوله که مخازن نفت مسجد سلیمان را به پالایشگاه آبادان اتصال می‌داد، در سال 1290 خورشیدی بهره برداری شد و تلمبه‌های نصب شده در آن با بخار آب کار می‌کرد.

 قدرت حمل روزانه این تلمبه‌ها 40 هزار بشکه و حداکثر فشار تولیدی آن 800 پوند بر اینچ مربع بود؛ قطر این خط لوله یکسان نبود و در برخی از نقاط شش و در برخی دیگر چهار اینچ بود؛ دومین خط لوله نیز در همین مسیر با قطر دوازده اینچ کشیده شد.

در سال 1309 خورشیدی پس از آن که قدرت پالایش آبادان به پنج میلیون تن در سال افزایش یافت، سومین خط لوله بین هفتگل و کوت عبداله کشیده و به خط لوله مسجد سلیمان – آبادان متصل شد.

چهارمین خط لوله ایران در سال 1314 خورشیدی و پس از تأسیس پالایشگاه کرمانشاه، به قطر سه اینچ و با ظرفیت سالیانه یک صد هزار تن بین نفت شهر و کرمانشاه احداث شد که طول آن 230 کیلومتر بود.

در سال 1318 خورشیدی اولین خط لوله انتقال فرآورده‌های نفتی درکشور به طول 121 کیلومتر، به قطر چهار اینچ و با قدرت حمل یکصدهزار تن در سال احداث شد که فرآورده پالایشگاه آبادان را به اهواز انتقال می‌داد.

در سال 1319 خورشیدی نیز خط لوله دیگری به قطر دوازده اینچ بین گچساران و آبادان احداث شد و چهار سال بعد یعنی در سال 1323 خط لوله‌ای به قطر 12 اینچ بین گچساران و منطقه‌ای در فاصله بین اهواز و شوشتر کشیده شد.

در مجموع باید گفت احداث خطوط لوله اعم از خطوط لوله انتقال نفت خام یا فرآورده‌های نفتی ابزار مهمی در تسهیل نقل و انتقال این ماده حیاتی محسوب می‌شود.

پیش از ملی شدن صنعت نفت، توزیع فرآورده‌های نفتی در داخل کشور به طور عمده با استفاده از چارپایان، راه آهن و تانکر انجام می‌شد و حمل فقط به وسیله خطوط لوله به فاصله آبادان ـ اهواز بود، زیرا آنچه در برنامه‌های شرکت نفت انگلیس و ایران جایگاهی نداشت، توسعه مصرف داخلی و آسان سازی آن بود.

با ملی شدن صنعت نفت در سال 1329 هجری – شمسی هیئت مدیره وقت، توجه بیشتری را به امر احداث خط لوله معطوف داشت، زیرا مزیت آشکار انتقال نفت خام و فرآورده‌های نفتی از نظر ایمنی بیشتر، استمرار جریان و هزینه سودمندی بسیار بدیهی بوده و انتقال نفت از طریق خط لوله در مقایسه با هر وسیله دیگری مقرون به صرفه‌تر است.

در سال 1332 هجری – شمسی احداث خط لوله سراسری، در شورای عالی نفت کشور به تصویب رسید و در سال 1335 خط لوله ده اینچی اهواز ـ ازنا به طول 482 کیلومتر عملیاتی شد و بالاخره در سال 1336 این خط لوله به طول 822 کیلومتر شامل پنج مرکز انتقال نفت و ایستگاه تقویت فشار به اسامی مراکز انتقال نفت اهواز، بیدرویه، افرینه، پل باباحسین و ازنا و تأسیسات انتهایی ری تکمیل و آماده بهره‌برداری شد.

ژان ژان، مهندس محمد مهتدی (اولین رئیس ایرانی اداره کل خطوط لوله) هالیدی، جونز، گلن، وایتمن، امیری، رمضانی،
اکهرت و مک کیپ از گروه کارشناسان احداث نخستین خط لوله اهواز ـ تهران بودند که تا فروردین 1341 در فعالیت های احداث خطوط لوله همکاری داشتند و از آن تاریخ مدیریت و ادامه تمام امور احداث، نگهداری و تعمیرات خطوط لوله به مدیران ایرانی سپرده شد.

از سال 1336 خورشیدی (1957 میلادی) به بعد خطوط لوله گسترش بیشتری یافت و انتقال نفت با خطوط لوله صورت گرفت.

انتقال کلان، پایدار و ایمن روزانه 320 میلیون لیتر فرآورده نفتی در کشور

شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران امروز پس از گذر یک قرن از احداث اولین خط لوله در کشور، به عنوان یکی از زیرمجموعه های شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، مامور ایفای نقشی موثر در شکوفایی و بهینه سازی اقتصاد ملی است.

این شرکت با بهره‌گیری از کارآزموده‌ترین نیروهای عملیاتی، سالانه انتقال حدود 123 میلیارد لیتر نفت خام و فرآورده نفتی در سراسر کشور را با 14 هزار کیلومتر خط لوله، 186 مرکز انتقال نفت، 215 ایستگاه مخابراتی و تاسیسات و فشارشکن به صورت شبانه روزی به عهده دارد.

این شرکت همچنین دریافت فرآورده های نفتی از قبیل بنزین، نفت سفید، نفت گاز، نفت کوره و سوخت جت را از پالایشگاه ها و انتقال آنها به مخازن انبارهای متصل به خطوط لوله در سراسر کشور، تامین سوخت مایع برخی از نیروگاه ها، فرودگاه ها و بخشی از خوراک صنعت پتروشیمی و کنترل، حفاظت و نگهداری و هدایت این شبکه گسترده را به عهده دارد.

این شرکت با بیش از نیم قرن تجربه فعالیت در صنعت انتقال نفت در یکی از بزرگ ترین کشورهای مصرف کننده انرژی خاورمیانه، مدیریت خطوط لوله را به یکی از کارآمدترین مجموعه های بهره برداری از شبکه انتقال نفت خام و فرآورده های نفتی در خاورمیانه تبدیل کرده است.

شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران امروزه مدیریت و مسئولیت کنترل شبکه ای با کارکرد سالانه افزون بر 56 میلیارد تن کیلومتر نفت خام و فرآورده های نفتی، تغذیه پالایشگاه ها، انتقال فرآورده های تولیدی هفت شرکت پالایشی و انتقال فرآورده های وارداتی به انبارها را به عهده دارد.