بودجه سال ۲۰۱۹ عربستان سعودی، به‌عنوان عجیب‌ترین بودجه تاریخ این کشور، در روزهای گذشته بحث‌های فراوانی را برانگیخته است. براساس گزارش‌های منتشر شده، سعودیها در بودجه سال ۲۰۱۹، هزینه‌های جاری را افزایش خواهند داد؛ هزینه‌هایی که بخشی از آنها کمک‌های سلطنتی به مردم و کارمندان دولت را شامل می‌شود. نکته‌ای که در بودجه سال آینده عربستان سعودی نظر بسیاری از کارشناسان را به خود جلب کرده، قیمت ۸۰ دلار است که برای هر بشکه نفت در نظر گرفته شده است. این قیمت در حالی برای هر بشکه نفت خام در بودجه سال آینده عربستان در نظر گرفته شده است که در هفته‌های گذشته شاهد روند نزولی نفت و افزایش نگرانی‌ها از تداوم افت قیمت‌ها در سال آینده بوده‌ایم. با این وجود آنطور که شبکه‌های خبری بین‌المللی از بودجه سال ۲۰۱۹ عربستان سعودی گزارش می‌دهند، آل‌سعود میزان درآمدهای نفتی در سال آینده را ۹۹ درصد افزایش داده و مجموع آن را به ۱۷۷ میلیارد دلار رسانده است. این چشم‌انداز از نظر بسیاری از تحلیلگران خوشبینانه و در تضاد کامل با عملکرد سابق دولت سعودی برای تنظیم بودجه است که عموما دیدگاهی محافظه‌کارانه بر آن حاکم بوده.
با این حال آنطور که از گزارش‌های موجود بر‌می‌آید، عربستان سعودی قصد دارد در سال ۲۰۱۹ پرداخت کمک‌هزینه‌های زندگی شهروندان خود را ادامه دهد. این را ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی در جریان رونمایی از بودجه سال آینده اعلام کرد. طبق اعلام وزارت امور‌خارجه عربستان نیز، هزینه‌های دولت در سال آینده بیش از ۷ درصد رشد خواهد داشت و به ۱۰۶/ ۱ هزارمیلیارد ریال (معادل ۲۹۵ میلیارد دلار) خواهد رسید. این میزان در بودجه سال ۲۰۱۸میلادی۰۳۰/ ۱۱ هزار میلیارد ریال در نظر گرفته شده بود. در چنین شرایطی کارشناسان عقیده دارند قیمت نفت باید به بیش از ۹۵ دلار بر بشکه برسد تا چشم‌انداز سعودیها از درآمدهایی که از محل صادرات نفت در نظر گرفته‌اند، در سال ۲۰۱۹۹ تامین شود. بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، سعودیها برای سال‌جاری میلادی نیز به میانگین قیمت نفت ۸۵ تا ۸۷۷ دلار بر بشکه‌ای نیاز داشتند تا بتوانند بودجه خود را به تعادل برسانند در حالی‌که میانگین قیمت نفت از ابتدای سال‌جاری تا‌کنون اندکی بیش از ۷۲۲ دلار بر بشکه بوده است.
سارا مالکی
در چنین شرایطی که در نظر گرفتن نفت ۸۰دلاری در بودجه و افزایش چشمگیر هزینه‌ها می‌تواند باعث کسری بودجه دولت عربستان در سال ۲۰۱۹۹ شود، چرا چشم‌انداز سعودیها در بودجه سال آینده تا این حد خوشبینانه است؟ در پاسخ به این سوال می‌توان گفت اگرچه به‌طور کلی افزایش هزینه‌ها می‌تواند موتور محرکی برای رشد اقتصادی این کشور باشد، اما پیام‌های دیگری نیز با خود به همراه دارد که بررسی آنها بر «از دست رفتن رویای سعودیها» تاکید دارد.
در این میان سه گمانه برای درنظر گرفتن نفت ۸۰دلاری در بودجه سال آینده عربستان وجود دارد. نخستین گمانه به امیدواری عربستان به اثرگذاری کامل تحریم‌های آمریکا علیه ایران و صفر شدن صادرات نفت خام کشورمان بازمیگردد زیرا تنها در این صورت است که نفت می‌تواند از سطوح فعلی فراتر رفته و انتظار ۸۰۰ دلاری سعودیها را تامین کند. برنامه سعودیها برای تداوم بیشتر کاهش تولید در سال آینده، از دیگر احتمالاتی است که نفت ۸۰ دلاری در بودجه عربستان آن را به ذهن متبادر می‌کند. سومین گمانه از چرایی افزایش چشمگیر هزینه‌ها در بودجه سال آینده نیز به نارضایتی‌هایی بازمیگردد که حالا به واسطه عملکرد ولیعهد جوان سعودی، در جامعه داخلی عربستان و جوامع بین‌المللی علیه خاندان سلطنتی شکل گرفته است و دولت عربستان قصد دارد به واسطه بودجه سال آینده، تا حدودی این دلخوری‌ها را برطرف سازد. هر‌کدام از این گمانه‌ها می‌توانند علتی برای برنامه بودجه بی‌سابقه عربستان در سال ۲۰۱۹ باشند اما برداشت واحدی که در نهایت می‌توان از بودجه سال آینده سعودیها داشت، بازگشت این کشور به سیاست‌های سنتی و فاصله گرفتنش از چشم‌انداز ۲۰۳۰ و کم‌کردن اتکایش به درآمدهای نفتی است.
چشم‌انداز مبهم اصلاحات اقتصادی
با وجود قیمت‌های پایین نفت، دولت عربستان سعودی حدود۳۰۰ میلیارد دلار را برای هزینه‌های سال آینده این کشور در نظر گرفته که بزرگ‌ترین بودجه هزینه‌ای در تاریخ پادشاهی این کشور است. دولت عربستان همچنین اعلام کرده است کمک سالانه به شهروندان عربستانی را در سال دیگر تمدید خواهد کرد. افزایش هزینه‌های جاری در بودجه سال آینده عربستان به قدری چشمگیر است که بلومبرگ با «عجیب» توصیف کردن آن این تحلیل را ارائه می‌دهد که ممکن است بودجه سال آینده تهدیدی برای ورود سرمایه‌گذاران به این کشور باشد. طبق این تحلیل، این‌طور به‌نظر می‌رسد که سعودیها چشم‌انداز ۲۰۳۰ که محمد بن‌سلمان تلاش داشت به واسطه آن اصلاحات عمیق اقتصادی و فرهنگی را در عربستان انجام دهد، فراموش کرده‌اند. مهم‌ترین دلیلی که برای این فراموشی ذکر می‌شود، وابستگی بیشتر بودجه سال آینده عربستان به درآمدهای نفتی و چشم‌پوشی از دریافت مالیات بر اساس طرح اصلاحات اقتصادی است که نشان می‌دهد دولت تمایلی به کم‌کردن وابستگی به درآمدهای نفتی ندارد. به این ترتیب نمی‌توان انتظار داشت هزینه‌های دولتی در عربستان در آینده‌ای نزدیک کم شود یا بخش خصوصی در این کشور جان بگیرد. انفعال بخش خصوصی در یک کشور می‌تواند به معنای ورود کم‌رمق سرمایه‌گذاران خارجی باشد. در چنین شرایطی سرمایه‌گذاران خارجی با توجه به بودجه سال ۲۰۱۹۹ در حالی نسبت به تعهد خاندان سلطنتی به اجرای اصلاحات اقتصادی تردید کرده‌اند که فاجعه‌ای مانند قتل جمال خاشقجی پیش از این شکافی را میان سرمایه‌گذاران غربی و عربستان ایجاد کرده بود.
چشم عربستان به تحریم‌های ایران
نفت ۸۰ دلاری در بودجه عربستان، با آخرین قیمت نفت خام برنت در معاملات روز جمعه (۸۲/ ۵۳ دلار بر بشکه) چیزی نزدیک به ۲۶ دلار فاصله دارد. ناگفته پیداست که این فاصله چشمگیر، نیاز به اتفاقی دارد که اثرگذاری آن به قدری بالا باشد که بتواند قیمت نفت را بار دیگر به محدوده ۸۰ دلار بر بشکه برساند. در شرایطی که تحریم‌های ثانویه آمریکا از اواسط آبان ماه علیه ایران اجرایی شده است، به نظر می‌رسد نزدیک‌ترین اتفاقی که می‌تواند قیمت‌ها را بار دیگر صعودی کند، اجرای کامل تحریم‌ها علیه ایران است.
ایران در دوران پسابرجام، مجموع صادرات نفت و میعانات گازی‌اش را به حدود ۷/ ۲ میلیون بشکه در روز رسانده بود؛ یعنی چیزی حدود ۳ درصد از کل تقاضای روزانه نفت خام دنیا. با بازگشت تحریم‌های آمریکا علیه ایران و فشار بی‌سابقه دولت ترامپ به خریداران نفت کشورمان، قیمت نفت در مدتی کوتاه به کانال ۸۰ دلار رسید. در واقع مانور بیش از اندازه دولت آمریکا برای صفر کردن خرید نفت ایران تا ۴۴ نوامبر، یکی از مهم‌ترین علت‌هایی بود که باعث شد قیمت جهانی نفت در اوایل اکتبر (حدود یک ماه پیش از آغاز فاز دوم تحریم‌های آمریکا علیه ایران) به بیش از ۸۶ دلار بر بشکه برسد که بالاترین قیمت در چهار سال گذشته بود. بازار نفت در آن زمان حساب صفر شدن صادرات نفت خام ایران یا افت محسوس آن را یکی از تهدیدات بزرگ ارزیابی می‌کرد و عربستان نیز حساب ویژه‌ای روی اصرار آمریکا برای عملی کردن ایده‌اش باز کرده بود. با این حال اعطای معافیت به هشت کشور خریدار نفت خام ایران اتفاقی بود که همراهی بیش از پیش عربستان با آمریکا را به منظور اجرای تمام و کمال تحریم‌های نفتی علیه ایران ناکام گذاشت و نگرانی بازار از عامل ایران نیز تا حدود زیادی برطرف و قیمت‌ها زیر فشار افزایش تولید عربستان و روسیه وارد فاز نزولی شد. با این حال از آنجا که معافیت‌های آمریکا به خریداران نفت خام ایران محدود است و تنها ۶ ماه یعنی تا پایان ماه آوریل اعتبار دارد، ممکن است نفت ۸۰۰ دلاری در بودجه سال آینده عربستان سعودی، از انتظار آنها برای تمدید نشدن این معافیت‌ها ریشه گرفته باشد. این گمانه از آنجا مطرح می‌شود که وزیر نفت عربستان سعودی، در پاسخ به سوال خبرنگاران از آینده قیمت نفت در سال ۲۰۱۹، تحریم‌های نفتی آمریکا علیه ایران و شدت اثرگذاری آنها در سال آینده را پیش از اشاره به عوامل دیگر، مهم‌ترین عامل اثرگذار بر قیمت‌ها در سال آینده معرفی می‌کند.
کاهش بیشتر تولیدات
کارشناسان عقیده دارند برای اینکه قیمت نفت ۸۰ دلاری در بودجه سال آینده عربستان محقق شود، نفت باید به بیش از ۹۵ دلار برسد. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد طراحان بودجه عربستان سعودی یا بیش از اندازه به اثرگذاری عوامل بنیادین بر قیمت‌ها در سال آینده امیدوارند و از موضوعی خبر دارند که دیگران از آن بی‌اطلاعند یا به عملکرد خود در جریان کاهش تولید دل بسته‌اند. ایمان ناصری، مدیرکل خاورمیانه موسسه مشاوران بازار نفت و گاز FGEE در این زمینه به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: می‌توان تصور کرد که تحقق نفت ۸۰ دلاری در بودجه سال ۲۰۱۹۹ عربستان سعودی تنها یک امیدواری از سمت آنها است؛ اما نباید این موضوع را فراموش کرد که سعودیها هنوز برای یک کاهش یک میلیون بشکه‌ای در روز فرصت دارند و حتی اگر دست به این اقدام بزنند، هنوز می‌توانند حدود ۶ میلیون بشکه در روز صادرات نفت خام داشته باشند. ناصری عقیده دارد چنانچه سعودیها تصمیم بگیرند یک میلیون بشکه از عرضه خود به بازار را بکاهند، قیمت‌ها می‌توانند تا ۱۰ دلار بر بشکه افزایش پیدا کنند، اما با این حال تاکید می‌کند که چشم‌انداز فعلی سعودیها از قیمت نفت تنها یک چشم‌انداز خوشبینانه است. اما حتی اگر سعودیها موفق شوند به واسطه کاهش بیشتر تولیداتشان، باعث افزایش قیمت‌ها تا ۱۰ دلار بر بشکه شوند، با توجه به سطح فعلی قیمت نفت، قیمت‌ها همچنان زیر ۷۰ دلار باقی خواهند ماند که هنوز فاصله زیادی با قیمت مورد نظر سعودیها دارد. گمانه کاهش بیشتر تولیدات اما در حالی مطرح است که میزان تولید نفت خام عربستان در بودجه سال ۲۰۱۹، روزانه ۲/ ۱۰ میلیون بشکه عنوان شده است.
مدیرکل خاورمیانه موسسه مشاوران بازار نفت و گاز FGE در این رابطه می‌گوید: پیش‌بینی ما از قیمت شاخص نفت دبی برای سال آینده میلادی ۶۰ دلار بر بشکه است. این قیمت به این معنا است که قیمت نفت متوسط عربستان حدود ۶۰۰ دلار بر بشکه خواهد بود و نفت سبک این کشور نیز در محدوده ۶۱ دلار بر بشکه قرار خواهد داشت. به این ترتیب ناصری عقیده دارد ممکن است سعودیها چشم‌انداز نفت ۸۰ دلار را در ماه‌های اکتبر یا نوامبر انجام داده باشند؛ یعنی زمانی که قیمت‌ها در محدوده ۷۰ دلار و بیشتر قرار داشتند. بنابراین از یک جنبه، قیمت‌های فعلی نفت خام می‌تواند برای دولت سعودی غیرمنتظره باشد و ممکن است آنها را به این فکر وا دارد که علاوه بر پایبندی صد‌در‌صدی به توافق کاهش تولید با کشورهای غیرعضو، احتمالا کاهش تولید بیشتر را در برنامه خود قرار دهند. در چنین شرایطی، این کارشناس ارشد حوزه نفت و گاز نیز این گمانه را که احتمالا سعودیها بر افت بیشتر صادرات نفت خام ایران در سال آینده حساب بازکرده‌اند، بعید نمی‌داند؛ ضمن اینکه به این نکته تاکید می‌کند که «این نخستین بار نیست که بودجه یک کشور صادرکننده نفت در خاورمیانه براساس قیمت‌های بالاتر از سطوح فعلی بسته می‌شود و لزوما محقق نیز نمی‌شود.»
براساس گزارش‌های موجود، پیش‌بینی می‌شود بودجه عربستان در سال ۲۰۱۹ با کسری ۱۳۱ میلیارد ریالی مواجه باشد. بر همین اساس، وزیر اقتصاد این کشور اعلام کرده است به منظور پوشش کسری بودجه، در نیمه نخست سال آینده میلادی ۱۲۰۰ میلیارد ریال (معادل ۳۲۲ میلیارد دلار) اوراق قرضه بین‌المللی از سمت عربستان منتشر خواهد شد.
