به گزارش خبرنگار ایلنا، ایران با ۲۳ اثر ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، رتبه یازدهم دنیا در حوزه ثبت آثار میراثی را به خود اختصاص داده است؛ اما امروز این مواریث جهانی چه وضعیتی دارند؟ در فهرست بلندبالای آثار ثبت شده میراث جهانی؛ برج گنبد قابوس ۱۹ شهریور ۱۳۹۱ در فهرست آثار یونسکو قرار گرفت و ثبت جهانی شد اما این روزها بعد از گذشت بیش از ۶ سال از ثبت جهانی، گنبد قابوس نه تنها از نم و رطوبت به خود می‌لرزد بلکه با فضولات پرندگان و البته ریشه‌های درختچه‌هایی که در سقف آن روییده‌اند، دست و پنجه نرم می‌کند.

عبدالمجید نورتقانی (مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس) با اشاره به آنکه پایش در این برج نیز مانند تمام میراث‌های جهانی انجام می‌شود، گفت: پایش‌ها چند بعد دارد. یکی از آنها، فرسایش زیستی است که در این حوزه، گلسنگ‌ها و علف‌هایی که روی بنا وجود دارد، رطوبت و فضله پرندگان را مورد توجه قرار داده‌ایم.

گلسنگ‌ها و فضله پرندگان

او با اشاره به آنکه رطوبت بنا در دو بخش مشهود است، گفت: هر ۱۵ روز یکبار کد رطوبت را اندازه می‌گیریم همچنین در گمانه غربی عمق آب‌های زیرزمینی را مورد بررسی قرار می‌دهیم. بخشی از این رطوبت از پائین وارد بنا می‌شود و شاهد بوجود آمدن گلسنگ‌های متعدد در بنا هستیم که با تغییر رنگ آجرها مشهود است. در این میان، تاکنون ۱۳۳ گونه گل‌سنگ در برج قابوس شناسایی شده است، حتا انتظار داریم تنوع گونه‌شناسی ما بیشتر شود. اما بخش جدی‌تر، رطوبت‌های نزولی است که به واسطه برف و باران روی بنا تأثیر می‌گذارد.

مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس تصریح کرد: یکی انواع فرسایشی که برج قابوس با آن روبه روست، فضله پرندگان است. چنانکه در ترک دو و سه برج با بیشترین فرسایش زیستی روبه رو هستیم. البته این فضله‌ها بعد از ثبت جهانی به وجود نیامده‌اند و قدیمی هستند. برای برداشتن این فضله‌ها نیز مطالعات در حال انجام است. حتیجای پنجه پرندگان روی آجرها وجود دارد.

با وجود ادامه فرسایش‌ در برج قابووس، نورتقانی از انجام مطالعات برای طرح جامع مرمت و حفاظت این میراث جهانی خبر داد که سال‌هاست در جریان است. او گفت: قرار است چگونگی ساخت این بنا و آجرهایی که در ساخت آن به کار رفته مورد بررسی قرار گیرد و سازه تحلیل شود. البته این پروژه در دو فاز، شناخت و ارائه راهکار تعریف شده است.

به گفته او، برای جلوگیری از بروز و نفوذ رطوبت به برج قابوس قرار است نحوه حفاظت و مرمت ارائه شود چنانکه قاعدتاً ممکن است آسیب‌هایی در نوع ملات نیز بوجود آمده‌ باشد. برای بررسی فرسایش، گل‌سنگ‌ها و فضله پرندگان با کوآدکوپتر، عکس‌هایی گرفته می‌شود و قصد داریم تا از این طریق سم پاشی برای دفع درختچه‌های روی سقف اقدام کنیم. برای زدودن علف‌ها در سال ۹۶، دورتادور بنا داربست زده شد. همچنین باید ببینیم نظر شورای راهبردی برای سمپاشی با کوادکوپتر چیست؟ ۱۱ بوته روی گنبد داریم که نزدیک به سه بوته تا به حال خشک شده است. منتظریم طی یکی دوماه آینده بقیه بوته‌ها نیز خشک شده و بیفتند. روش برخورد ما با بوته‌ها تا الان همینطور بوده ولی اکنون با توجه به تکنولوژی‌های نوین باید بتوانیم برای زدودن آنها مداخله کنیم.

به گفته مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس، سال ۹۶ تمامی درختچه‌های روییده شده، زدوده شدند اما علف‌ها با فضله پرندگان به راحتی جابجا می‌شوند. بوته‌های جدید نیز از فروردین به بعد شروع به رشد کردند. انتقال دانه‌ها نیز از طریق پرندگان انجام می‌شود. به نظر می‌رسد دانه‌ها در یکی از بهترین بخش‌های گنبد از نظر اقلیمی گذاشته شده‌اند چون در آن بخش آفتاب و باران وجود دارد. احتمالا هندسه آجرچینی گنبد نیز موجب می‌شود دانه‌ها به پائین سر نخورند و به همین دلیل در آنجا شروع به رشد می‌کنند. در زمان ثبت جهانی نیز علف‌هایی با گونه‌های مختلف وجود داشت.

برهم کنش برج و تپه

به گفته نورتقانی آنچه در مجموعه جهانی برج قابوس اهمیت دارد، برهم کنش برج با تپه است چراکه تمام آنچه در این مجوعه قرار دارد با یکدیگر در ارتباط هستند. بر این اساس از یکسو باید سلامت سازه مورد بررسی قرار گیرد و از دیگر سو کنش آن با تپه مورد توجه باشد. از آنجا که در عمق ۲ متری تپه به آب می‌رسیم‌، می‌توان گفت که برج قابوس روی آب بنا شده است.

او با اشاره به آنکه یکی از نگرانی‌ها درباره بنای گنبد قابوس، آب‌های زیر زمینی است، ادامه داد: آب در این منطقه تغییر تراز داده اما اینکه این تغییر تراز آسیب‌زا خواهد بود یا خیر باید مورد مطالعه قرار گیرد. ما آب‌های زیرزمینی با عمق زیادی داریم اما اگر آب‌های زیرزمینی را خالی کنیم ممکن است با نشست زمین و در نتیجه بروز آسیب به بنا روبه رو شویم.

پناه آوردن سوسک‌های بال آتشین به گنبد قابوس!

مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس درخصوص وجود سوسک‌های بال آتشین گفت: تاکنون هیچ گزارش و سندی مبنی بر آسیب رساندن سوسک‌های بال آتشین به بناهای تاریخی دریافت نکرده‌ایم. البته حضور این حشرات به صورت سالانه دیده شده است اما اینکه در این فصل در بنای برج قابوس ظاهر شده‌اند، نشان از تغییرات اقلیمی دارد چراکه فصل زاد و ولد آنها تا تیرماه است و با سرد شدن هوا باید تعداد آنها کم شود. نظر متخصصان آن است که سوسک‌های بال آتشین به گنبد کاووس پناه آوردند. درواقع گفته شده بود که این حشرات به دلیل مرمت‌های جدید و استفاده از موم به برج قابوس آمده‌اند اما ما مرمت خاصی در بنا انجام نداده‌ایم که بگوییم به آن واسطه شاهد حضور این حشرات در بنا هستیم. یونولیت را هم با مشورت شورای راهبردی استفاده کردیم که موقت خواهد بود.

تاکنون هیچ گزارش و سندی مبنی بر آسیب رساندن سوسک‌های بال آتشین به بناهای تاریخی دریافت نکرده‌ایم

بودجه

نورتقانی درخصوص بودجه‌ای که به برج قابوس اختصاص یافته است، گفت: دو منبع بودجه داریم، یکی بودجه استانی است که در فاز اول یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان بودجه در  اختیارمان قرار گرفت. انتظار است که با دو برابر شدن این اعتبارات، فاز دوم و سوم کارهایمان نیز انجام شود. بودجه ملی نیز داریم که بخشی از آن برای حقوق کارکنان هزینه می‌شود. بودجه حفاظت و مرمت نیز حدود یک میلیارد و ۱۸۰ میلیون تومان است که از منبع پایگاه های جهانی اختصاص پیدا می‌کند و ما توانسته‌ایم با ۲۰۰ میلیون تومان تجهیزات روشنایی عرصه و بنا را خریداری کنیم. مقداری هم برای ساماندهی عرصه و مطالعات هزینه شده است.

تاثیر حضور گردشگران بر برج قابووس

مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس با اشاره به آنکه در تعطیلات نوروز امسال، حدود ۳۵ هزار نفر از داخل برج بازدید کردند، گفت: دم و بازدم افراد در داخل گنبد باعث ایجاد رطوبت می‌شود. از این رو فضای داخلی بنا را خالی کرده‌ایم تا مدت زمان ماندن بازدیدکنندگان در داخل بنا را کاهش دهیم. اجازه نمی‌دهیم حتی بازدیدکنندگان به آجرها دست بزنند یا روی آنها بنشینند. تصمیم داشتیم روی آجرها شیشه بگذاریم اما باید شورای فنی تأیید کند چون هر کاری که انجام شود یک نوع مداخله در سازه است. البته کف بنا را با چوب پوشاندیم و به نوعی چوب فرش کردیم تا طی بازدید گردشگران، کم‌ترین آسیب به بنا وارد شود.

نورتقانی ادامه داد: هنگام قرار دادن چوب در کف برج جای تنفس گذاشته‌ایم. براساس هندسه برج ۲۰ قطعه در کف گذاشته شده است به گونه‌ای که بتوان به راحتی آن را جابجا کرد. البته سیاهی دیوارهای داخلی برج نیز به دلیل آن است که سال‌ها پیش، افراد عادی در داخل این برج آتش روشن می‌کردند و رد سیاهی این آتش‌ها هنوز روی بنا وجود دارد.

ساماندهی بخش آزادسازی شده

او درخصوص ساماندهی سیمای منظری برج قابوس نیز گفت: ساماندهی بخش آزادسازی شدن شرقی را برای راه‌اندازی مرکز تجمعات شهری در پیش گرفتیم. تصورمان است که پایگاه جهانی برج قابووس بتواند بانی برج مقبره‌های کشور شود و ما نیز بتوانیم کارکردی مانند گاه‌شماری و … چنین برج‌هایی را مطرح و آنها تبدیل به محلی برای برگزاری همایش‌های بین‌المللی کنیم. در این راستا محوطه‌سازی در حال انجام است.

هرچند مدیر پایگاه میراث جهانی برج قابوس از ساماندهی بخش شرقی و درست کردن محلی برای برگزاری همایش‌های بین‌المللی خبر داد اما وضعیت سرویس بهداشتی که بازدید کنندگان میراث جهانی از آن استفاده می‌کنند قابل دفاع نیست. البته وضعیت نامناسب سرویس‌های بهداشتی جاذبه‌های گردشگری و بناهای تاریخی حدیث مفصلی است که خود جای بحثی درخور دارد.

یکی از جذابیت‌های بازدید از گنبد کاووس ایستادن در چند متری برج و پژواک صداست که به دلیل قرار گرفتن در نقطه کانونی اتفاق می‌افتد. درواقع اینگونه به نظر می‌رسد که با ایستادن در این نقطه و صدا کردن برج، برج نیز پاسخ ما را می‌دهد و صدایمان می‌کند.

مطالعات همچنان ادامه دارد

نورتقانی درخصوص چرایی ادامه مطالعات و عملیاتی نشدن آن گفت: مسئولیت این پایگاه را از بهمن سال ۹۶ برعهده گرفتم. در این مدت مرمت اضطراری روی گنبد رکن انجام شده اما مباحث حفاظتی و مرمتی؛ پروتکل‌های خاص خود را دارد و نمی‌توان به همین سادگی پیش رفت.