طرح بازرسی و نظارت مردمی( شبنم)، عنوانی است که این روزها در میان فعالان اقتصادی، اصناف، مدیران بازرگانی و فروشندگان، دهان به دهان می‌چرخد و باعث تحولی بزرگ در کنترل سطح عرضه به شیوه‌ای نوین شده است. هر چند این طرح مزایای فراوانی برای مصرف‌کنندگان، فروشندگان و حتی مجموعه‌های نظارتی و مدیریتی دارد، اما خلا اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی مناسب از مزایا و نحوه عملکرد آن انکارناپذیر است. بی مناسبت ندیدیم با آقای نوری زاده، مشاور معاون وزیر و مدیر شبکه بازرسی و نظارت مردمی در مورد این طرح به گفت و گو بنشینیم که در ادامه از نظرتان می گذرد.

این طرح با چه هدفی ایجاد شده است؟

طرح بازرسی و نظارت مردمی با هدف حمایت از تولید داخلی و وارد کنندگان قانونی،ایجاد امکان نظارت بیشتر و مدیریت کامل تر بر عرضه و تقاضای کالاها ، تقویت امکان سیاست گذاری و کنترل دولت در بخش کالا و خدمات ، تسهیل در اجرایی شدن سیاست های ویژه دولت در کنترل بازار ، اطمینان مردم از نقش دولت در حوزه کالا و خدمات و افزایش امنیت و جلوگیری از پدیده قاچاق ایجاد شده و  ازجمله طرح هایی است که با مشارکت  صاحبان توان و دانش در این عرصه امکان موفقیت آن را تا حد قابل اعتنایی بالا می برد.مهمترین هدف طرح شبنم، نظارت مردمی بر شبکه توزیع کالاها در سطح عرضه و در سراسر کشور است، این بارکد دوبعدی می‌تواند این امکان را فراهم کند تا همه مردم ایران به عنوان بازرس بر روند توزیع کالا و خدمات در کشور نظارت کنند و در نتیجه، جایی برای کالای قاچاق و تقلبی در کشور وجود نخواهد داشت.شبکه بازرسی و نظارت مردمی که به اختصار شبنم معرفی شده، طرحی است که با نظارت ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت به منظور شفاف‌سازی گردش کالا و اطلاع از اصالت و عدم قاچاق بودن آن در حال انجام است. در واقع با نصب یک بارکد دوبعدی بر روی کالا است که می‌توان کالای اصلی از تقلبی و قاچاق را شناسایی کرد.

* پیشنهاد این طرح از چه زمانی مطرح  و ضرورت اجرایی شدن آن حس شد؟

پیشنهاد پروژه شبنم در سال 89  داده شد و به صورت آزمايشي با برخي از شركت‌ها مثلا سروش صدا و سیما تفاهمنامه‌اي منعقد شد مبنی بر اینکه روي سي‌دي‌هاي توليدی سروش به صورت پايلوت كار انجام شود.

 

 

طرح شبنم در چند بخش انجام می شود؟

طرح شبنم در اصل در سه مرحله انجام مي‌شود نخست  بحث واردات است كه از تاريخ 1/8/90 اين كار در 5 گروه كالايي با ابلاغ ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق و ارز  شروع شده و گروه كالاهايي نظیر لوازم خانگي، لوازم صوتي – تصويري، رايانه و بخشي از ملحقات آن و تجهيزات پزشكي، تلفن همراه و اسباب بازي را شامل می شود.

در تاريخ 1/2/91 گروه كالاهاي ديگري راستاد مرکزی مبارزه با قاچاق كالا و ارز اعلام كرد كه اين گروه از كالا‌ها ملزم هستند قبل از ورود به سطح عرضه داراي برچسب شبنم باشند، من جمله كليه لوازم خانگي و صوتي – تصويري، رايانه و ملحقات و مكمل‌هاي غذايي و دارويي و لوازم ساختماني از جمله شيرآلات بهداشتي و كليه اسباب بازي‌ها و لوازم ورزشي و كالاهاي ديگر كه ملزم اند بر چسب شبنم را بگيرند.

در این میان وقتي بازرسان با  كالاهایی که  داراي برچسب شبنم نيستند،مواجه می شوند مشخص می شود اين كالا ها قبل از شروع طرح وارد كشور شده لذا گام بعدی  اين طرح بحث ساماندهي سطح عرضه است؛ يعني كالاهايي كه از تاريخ 1/8/90 در واردات ملزم بودند برچسب شبنم را بگيرند.

از آنجایی که اجرای فاز دوم طرح بارکد دوبعدی مشمول برخی کالاها شده و تعداد اقلام آنها زیاد بود بنابراین با رایزنی های مختلف زمان الزامی شدن الصاق بارکد شبنم بر روی اجناس تا یکم بهمن ماه امسال تمدید شد.صاحبان صنوف برای دریافت بارکد دوبعدی لازم است در فرم های خوداظهاری که از سوی اتحادیه ها ارایه می شود، موجودی کالایی خود را اعلام کرده و برای اقلام موجود بارکد دریافت کنند. بحث بعدي، بحث رهگيري كالاست كه دقيقا مشخص مي‌كند كالا، از كجا وارد شده و ساخت كدام كشور است و حتي به عنوان كاتالوگ الكترونيكي مي‌شود از شبنم استفاده نمود مثلاً اطلاعاتی نظیر: اين كالا که محصول چه كشوري است و حتي از چه مرزي وارد شده و اگر داراي تاريخ توليد و انقضا باشد مشخص مي‌شود و حتي در آينده مي‌شود قيمت را روي آن اعلام و حتي نحوه مصرف ، يك بستر بسيار خوبي است كه خوشبختانه فراهم شده و اميدواريم كه بتوانيم از مرحله نخست آن بگذريم و در آينده مردم طعم شيرين اجرای طرح شبكه بازرسي و نظارت مردمي را بچشند

از دیگر مزایای این طرح بحث رهگیری و اصالت کالاست. در مورد ساماندهی بازار کالا توضیح بیشتری  بفرمایید؟

یکی از موضوعات مهم که در دستور کار وزارت صنعت، معدن و تجارت می باشد، موضوع رهگيري و اصالت كالا در بحث ساماندهي بازار است که این امکان را  به ما می دهد  که چه كالايي در كشور موجود است اگر با توجه به شرايط كشور ما مشكلي پيش بيايد به راحتي رصد كنيم كه تمام اينها مزايايي است كه اين طرح مي‌تواند به تصميم‌گيران بخش اقتصادی كشور كمك كند.

– با توجه به اينكه در كشورهاي اروپايي اين طرح در حال اجرايي شدن است و 5 سال است كه اين طرح وارد شده و ما پنجمين كشور دنيا هستيم. آيا در اين طرح پيشرفت داشتيم
و چه دلايلي منجر شده كه ما پنجمين رتبه را داشته باشيم؟

مسئوليت راهبردي طرح شبنم با ستاد مبارزه با قاچاق كالا و ارز است و همچنين وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشكي، گمرك جمهوري اسلامي ايران و سازمان استاندارد و دستگاه‌هاي مسئولي كه در اين بخش هستند همه با همفكري هم اين كار را پيش مي‌برند و خوشبختانه تاكنون در بخش واردات اين طرح به خوبي نهادينه شده است  تا الان هم نزديك به 250 ميليون برچسب را سفارش دادند که طبعا مشمول زمان خواهد شد  حدود 180 – 190 ميليون برچسب در بخش واردات نصب شده است كه اين برچسب‌ها علاوه بر اينكه نصب،فعال‌سازي هم روی آن انجام شده به طوری که مشتری می‌تواند اطلاعات روی کالا را با اطلاعات دریافتی از سامانه تطبیق دهد و در صورت مغایرت، به سیستم بازرسی گزارش دهد. سیستم بازرسی فروشگاه هدف را مورد بازرسی قرار می‌دهد و در صورت تایید تخلف با متخلفان برخورد قانونی خواهد شد.

همچنین در بخش ساماندهي سطح عرضه هم در مرحله اول چيزي حدود 43 ميليون برچسب توزيع شده اما در مرحله دوم هنوز آمار دقيق مشخص نيست اما اميد مي‌رود كه با توجه به جلسات متعددي كه با مسئولان صنفي داشتيم نتايج بهتري را شاهد باشيم.

– چه موانع و مشكلاتي در نهادينه كردن اين طرح در آينده ممكن است به‌وجود آيد؟

مردم به عنوان گيرندگان نهايي اين خدمت هستند که باید طرح را بشناسند که اطلاع‌رساني از سوی رسانه های دیداری و شنیداری باید قوی تر انجام شود. همه بايد دست به دست هم بدهيم و در مقابل قاچاق ايستادگي كرده و معضل قاچاق را ريشه‌كن كنيم که  نياز به عزم ملي دارد بحث امروز ما بحث مبارزه با قاچاق است ولي بايد مصرف‌كنندگان بدانند كه اگر كالاي قاچاق نخرند  به نوعی معضل بیکاری در کشور حل خواهد شد.

بنابر فرمایش مقام معظم رهبری  که امسال را با عنوان سال حمایت از تولید ملی، کار و سرمایه ایرانی نامگذاری کردند بايد همه دست به دست هم بدهيم كه بتوانيم اين طرح را به پيش ببريم كه پيش‌بيني مي‌كنم اين طرح منافع خوبي براي اقتصاد كشور داشته باشد.

 آیا الزام برچسب شبنم  برای الصاق کالاهای تولید داخل وجود دارد؟

توليد داخلي فعلا الزام‌آور نيست ولي برخي از توليدكنندگان چون به اهميت اين پروژه پي بردند داوطلبانه آمدند و در اين طرح شركت كردند .زماني كه كالا وارد بازار شود و دارای برچسب شبنم باشد كاملا قابل رصد و شناسايي است مضاف بر اينكه بر چسب شبنم داراي يك ديتاسنتر قوي در وزارت صنعت و معدن و تجارت است كه به هيچ وجه قابل هك كردن و دستبرد نيست لذا به همه توليدكنندگان توصيه مي‌كنیم در سامانه شبنم، ثبت نام كنند و حفاظت از برند و نشان تجاری را به ما بسپارند.

– چه انتظاراتي از سازمان‌ها و رسانه‌هاي ديداري و شنيداري و مكتوب برای فرهنگسازی در این زمینه  داريد؟

اگر رسانه‌هاي مكتوب و ديداري و شنيداري نباشند هيچ طرحي بصورت موفق اجرا نمي‌شود و تقاضا داريم كه رسانه‌ها همانطور كه تا به حال كمك كار ما بودند از اين به بعد هم نه فقط جنبه تعريف بلكه انتقادانه هم جوانب و كم و كيف كار را بسنجند كه اگر انتقادي هم مطرح شود پاسخ‌ ما را هم منعكس كنند.

– بودجه و هزينه‌هاي اين طرح از كجا تامين مي‌شود؟ آيا بخش خصوصي متقبل اين هزينه‌ها مي‌شود يا اينكه NGOهايي هستند يا اينكه دولتي است؟

بودجه اين پروژه از محل درآمد خود شبنم تامين مي‌شود واردكنندگاني كه كالاي خود را وارد مي‌كنند بابت خدماتي كه دريافت مي‌كنند مبلغي را پرداخت مي‌كنند و همين پرداخت‌هايي كه انجام مي‌شود پروژه را پيش مي‌برد ما كمكي از دولت نگرفتيم در اين بخش اما در سايه حمایت و کمک دولت پیش می رویم. 

يكي از بزرگترين مخالفان طرح شبنم كساني هستند كه منافع خود را در خطر مي‌بينند چه كساني منافع خود را در خطر مي‌بينند؟

كساني كه كالاهاي غيرقانوني و قاچاق وارد مي‌كردند با سود زيادي مي‌فروختند و آن تجار و بازرگاناني كه حق و حقوق خود را پرداخت مي‌كردند هميشه متضرر مي‌شدند در حال حاضر با انجام درست اين طرح در بازار كساني كه به صورت غيرقانوني فعاليت مي‌كردند بازارشان تعطيل خواهد شد.

 

– رئيس شوراي اصناف گفته بود با اجراي اين طرح مشكل قاچاق حل خواهد شد. آيا به صفر مي‌رسيم يا از آن شدت كاسته مي‌شود؟

طرح شبنم براي بحث مبارزه با قاچاق پيش بيني شده و شروع به كار كرده است ولي به طبع آن هدف اين است كه  هزينه قاچاق را در كشور بالا ببريم و محيط را براي قاچاقچي ناامن مي‌كنيم كه سود نداشته باشد.

چشم انداز این طرح را در افق چند ساله می بینید؟

   مرحله اول انجام شده است با اين شرايط امیدواریم  در 2 سال آينده به اين نقطه برسيم که به صورت قاطع اعلام كنيم، كه كليه كالاهايي كه در سطح بازار هستند و داراي برچسب شبنم اند قاچاق نيستند؛ چراکه اگر فاقد برچسب باشند قاچاق محسوب مي‌شوند.

نقش اپراتورهای شبنم، در پیشبرد این طرح چگونه بود؟

کانون بازنشتگان نیروی انتظامی (امین) به عنوان اپراتور نخست شبنم در حال فعالیت است و مجمع عالی واردات بعنوان دومین اپراتور و کنسرسیوم داده پردازی نفیس نیز با بررسی های انجام شده حایز شرایط عمومی اپراتوری شناخته شد و پس از گ
ذراندن دوره آزمایشی و دریافت تاییدیه ها به عنوان اپراتور سوم معرفی و مشغول بکار شده است.

آیا تا به حال تخلفی هم در درج بارکد شبنم روی کالا ها صورت گرفته است؟

این تخلف با اعمال تمهیدات در مرحله دوم اجرای بارکد شبنم در سطح بازار کاملا برطرف شد.در مرحله نخست کد گذاری کالا در واردات روند به این صورت بود که وارد کننده پس از اعلام تقاضا برای دریافت شبنم و طی مراحل قانونی به تعداد مورد نیاز شبنم دریافت می کرد و ملزم بود این کدها را روی کالا درج کند که متاسفانه در برخی موارد ، این فرآیند انجام نشد و بارکد هایی خارج از روال قانونی به بازار  وارد شد. و بر همین اساس تصمیم گرفته شد تمامی بارکدهای کالا توسط نصابان روی کالا درج می شود و بارکد به هیچ وجه در اختیار افراد قرار نمی گیرد.

آیا با اجرای این طرح معضل جعل کالاهای تولید شده برطرف می شود؟

معضل جعل کالاهای اصلی تولید شده در کشور اثرات زیانباری بر مصرف کننده و تولید کننده رسمی وارد می کند؛ چرا که  این مساله از یک سو منجر به کاهش تولید داخلی شده و از سوی دیگر به دلیل کیفیت پایین کالاهای جعلی باعث کاهش فروش محصول اصلی می شود.ضمن اینکه کالاهای جعلی مخاطراتی برای مصرف کننده دارد.