کــسب و کـار صــاحبان رستوران‌های بین راهی در گرو هزینه کردن مسافرانی است که به سمت ماشین‌های شخصی یا اتوبوس‌ها قدم برمی‌دارند. حتی اگر سفرهای خانوادگی را هم نادیده بگیریم، باز هم نمی‌توان تعداد سفرهای تجاری و اداری و دانشگاهی را نادیده گرفت. سالانه سفرهای زیادی در ارتباط با انواع خدمات و کارهای اداری انحام می‌شود. اگر میزان این سفرها را حساب کنیم، به اعداد و ارقامی نجومی می‌رسیم که به رونق کسب و کارهای زیادی می‌انجامند. برای تهیه این گزارش تا آنجا که می‌توانستیم سعی کردیم که با مسئولان سازمان جهانگردی نیز گفت‌وگویی كنيم؛ اما ازدحام جلسات مانع شد و تنها توانستیم با صاحبان این کسب و کارها در چند گوشه ایران تلفني صحبت كنيم.

میلیون‌ها سفر و میلیاردها درآمد

واحدهای پذیرايی بین‌راهی به مراکزی گفته می‌شود که در طول جاده خدمات پذیرايی به مسافران ارائه می‌کنند. این واحدها انواعی چون رستوران، چلوکبابی، کبابی، اغذیه‌فروشی، جگرکی، چایخانه و امروزه پیتزافروشی با تقسیم‌بندی کیفی درجه یک، درجه دو و درجه سه دارند. این رستوران‌ها چون در منطقه تجاری قرار ندارند و به گونه‌ای پرت افتاده‌اند، هزینه‌های اجاره زيادي ندارند و با پنج میلیون تومان پول پیش و پرداخت ماهی ۴۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان اجاره، به راحتی می‌توان یکی از آنها را دایر کرد. طبق آخرین آمار سازمان جهانگردی که مربوط به سال ۱۳۸۸ است، تعداد اين مراكز به دو هزار واحد در سراسر کشور نیز رسیده است؛ یعنی بیش از ۱۹۷۰ رستوران بین‌راهی دارای مجوز و هزاران واحد نیز احتمالا بدون مجوز در سراسر کشور داریم که در هر کدام بین ۵ تا ۱۵ نفر کار می‌کنند. حتی اگر آمارهای گاه عجیب و غریب مربوط به ۱۰۰ میلیون سفر تنها در ایام نوروز و گردش مالی بیش از سه هزار و سیصد میلیاردی این ایام را که مسئولان سازمان گردشگری اعلام کرده‌اند هم نادیده بگیریم، باز هم بدون اغراق می‌توان گفت که سود زياد رستوران‌های بین‌راهی در گرو سفرهایی است که مردم در طول سال انجام می‌دهند. زیرا مطابق آمار اتحادیه شرکت‌های تعاونی مسافربری کشور، بیش از ۲۰ هزار اتوبوس در سامانه حمل و نقل کشور مشغول به کارند و سال گذشته نیز بیش از ۳۸۰ میلیون نفر مسافر از طریق این سامانه در کل کشور جابه‌جا شده‌اند. 

یک دفاع تمام قد

برخلاف همه نگرش‌های منفی که معمولا درباره این رستوران‌ها وجود دارد، صاحبان این رستوران‌ها دیدگاه خاصی دارند. زارعی که در جاده تخت‌جمشید- شیراز رستوران دارد، درباره امکانات رستورانش و اینکه روزهای دلپذیری را برای مسافران رقم می‌زند، می‌گوید « بیشترین مسافر را در ایام نوروز که تعداد گردشگران تخت‌جمشید زیاد می‌شود، داریم یعنی به اندازه کل سال در این ۱۵ روز درآمد داریم. در این ایام گاه تعداد مسافران به هزار نفر هم می‌رسد که سود بسیار خوبی دارد، اما در بقیه ایام سال به طور متوسط روزی ۳۰ نفر مسافر داریم.» یکی از «اصغرجوجه‌های» جاده‌های مازندران نیز از عید نوروز و فصل تابستان به نیکی یاد می‌کند و البته حساب ویژه‌ای نیز روی راننده‌های کامیون‌ها‌ و اتوبوس‌ها باز کرده است و مي‌گويد: «رستوران بین‌راهی یعنی انتظار شنیدن بوق ماشین‌ها و دیدن نور چراغ‌های اتوبوس و کامیون.» 

منوی ارزان اما…

رستوران‌های بین‌راهی معمولا انواع غذاها را دارند. رده قیمتی بین سه تا ۱۵ هزار تومان، منوی تقریبا ارزانی را 

مطابق آمار اتحادیه شرکت‌های تعاونی مسافربری کشور، بیش از 20 هزار اتوبوس در سامانه حمل و نقل کشور مشغول به کارند و سال گذشته نیز بیش از 380 میلیون نفر مسافر از طریق این سامانه در کل کشور جابه‌جا شده‌اند

در این رستوران‌ها پیش روی مسافران باز می‌کند. یکی از رستوران‌داران بین‌راهی در جاده شهرضا – شیراز می‌گوید: «غذای رستوران‌های بین‌راهی ارزان است و هزینه زیادی روی دست مسافران نمی‌گذارد، اما همین ارزان‌بودن موجب شده که مسافران غذا را بی‌کیفیت بدانند.» رستوران‌های بین‌راهی بر خلاف مجتمع‌های توریستی بین‌راهی، معمولا امکانات کمی دارند. سرویس بهداشتی و نمازخانه نهایت امکانات این رستوران‌هاست. 

جذب مشتری بدون تبلیغ

یکی از راه‌های درآمد رستوران‌های بین‌راهی، توافق‌هایی است که با رانندگان اتوبوس‌ها می‌کنند. یعنی رستوران با راننده اتوبوس توافق می‌کند که در قبال ناهار یا شام مجانی که به رانندها و شاگرد می‌دهد، اتوبوس در مسیر رستوران مورد نظر توقف کند. قرار گرفتن در مسیرهای فرعی این توافق‌ها را پرسود می‌سازد. صاحب جوان یکی از رستوران‌ها در جاده بروجن (چهارمحال و بختیاری) می‌گوید: «گاهی تخمه و آجیل و چایی راننده‌ها را هم باید بدهیم. چون دلمان به مسافرانی خوش است که از اتوبوس این راننده‌ها پیاده می‌شوند.» کامیون‌ها، وانت‌بار‌ها و تاکسی‌های عبوری نیز از مشتریان رستوران‌های بین‌راهی محسوب می‌شوند. حجم زياد مسافرانی که در ایران از طریق راه‌های زمینی مسافرت می‌کنند یا برای رسیدن به مقصد خود جاده و اتوبوس و سایر وسایل نقلیه را انتخاب می‌کنند، به راحتی به
رقم‌های میلیونی می‌رسد. مشتریانی که برای جذب آنها هیچ تبلیغی نمی‌شود و تنها جاده است که سرنوشت آنها را با رستوران‌های بین‌راهی پیوند می‌زند! 

آمار و ارقام

طبق آمار، میانگین سفرهای نوروزی و تابستانی رقمی میلیونی است که در هر کدام از این سفرها حداقل ۴ نفر جابه‌جا می‌شود که هر نفر هم ممکن است یک وعده غذایی را بین راه صرف کند. همچنین در حال حاضر بیش از دو میلیون و نیم وسیله نقلیه از تاکسی و اتوبوس گرفته تا مینی بوس و وانت که امرار و معاش شخصی مردم با آنها انجام می‌شود، حداقل یک سفر برون‌شهری در طول هفته دارند و گذرشان به این رستوران‌ها می‌افتد. تعداد سفرهای بیش از دو میلیون راننده این ماشین‌ها در طول سال به ۱۰۲ میلیون سفر می‌رسد که اگر این تعداد را در عدد ۵۰۰۰ تومان، یعنی مقدار متوسط هزینه‌‌ای که در رستوران‌های بین‌راهی خرج می‌کنند، ضرب کنیم، رقم نجومی ۵۱۰ میلیارد تومانی به دست می‌آید که حاکی از فرصت بزرگ درآمد‌زایی این کسب و کار است. علاوه بر مسافران داخلی، گردشگران خارجی نیز می‌توانند مهمانان ثابت این رستوران‌ها باشند، البته به شرطی که استانداردهای لازم در این مراکز رعایت شود. 

فرصتی که می‌سوزد

وجود حجم زياد مسافر و اقامت‌های مداوم در این رستوران‌ها، ظرفيت بسیار زيادي برای ایجاد اشتغال به وجود آورده است که با سهل‌انگاری از دست می‌رود. سوپرمارکت‌ها، فروشگاه‌های صنایع دستی، فروشگاه‌های مواد غذایی، چایخانه‌ها و غیره از جمله کسب و کارهایی هستند که وجود مسافر و رستوران‌های بین‌راهی موجب ایجاد آنها شده است و افراد زیادی در این مکان‌ها صاحب شغل و درآمد شده‌اند. با توجه به اینکه ایران کشوری پهناور و سفرها طولانی است، هر کسی در هر سفر حداقل یک وعده غذایی را در بين راه صرف می‌کند، این امر فرصت بسیار مناسبی برای ایجاد اشتغال ایجاد کرده است که باید بهتر و بیشتر از اینها به آن پرداخته شود. این رستوران‌ها می‌توانند محل اشتغال افراد محلی باشند و مانع کوچ‌های مضر آنها به شهرها شوند. یکی از نکاتی که همیشه درباره رستوران‌های بین‌راهی شنیده می‌شود، مسأله غیربهداشتی بودن آنهاست. همچنین بحث امنیت این رستوران‌ها نیز مطرح است. مسافران معمولا از کیفیت امکانات این رستوران‌ها گلایه دارند و بعضی دیگر نیز این مکان‌ها را دارای امنیت لازم نمی‌دانند. در هر صورت این مسائل موجب شده که ماشین‌های شخصی، رستوران‌های پرهزینه شهری را بر بین‌راهی‌ها ترجیح بدهند. از آنجایی که متوليان صنعت گردشگري از اشتغال‌زا بودن و ارزآوري اين صنعت سخن می‌گویند و درآمد حاصل از آن را جايگزين درآمد نفتي کشور مي‌دانند، باید بر این مراکز دور از نظر که در سراسر سال پذیرای مسافرین هستند و می‌توانند به عنوان اهرمی نیرومند نقش ترغیب‌کننده در جذب گردشگر داشته باشند، نظارت بیشتری داشته باشند.

طاهر ه خو  اجه‌گیری