هرروز می‌شنویم که وضع بازار خراب‌تر می‌شود، هرروز می‌بینیم که هرکس هر چیزی را به هر قیمتی که می‌خواهد می‌فروشد، هرروز حس می‌کنیم که عده‌ای به خاطر منافع شخصی و زودگذر خودشان اقتصاد کشور را به باد می‌دهند.

مردم می‌گویند مسئولان، مسئولان می‌گویند مردم؛ انگشت‌های اتهام آن‌قدر به هم نزدیک شده‌اند که به یک پل دوسویه می‌ماند و کسی که می‌خواهد اوضاع فعلی اقتصاد کشور را بهبود بخشد، باید دقیقاً وسط پل قرار بگیرد و هم آن‌طرف قضیه را ببیند و هم این‌طرف.

با تمامی این اوصاف اما شکست زمانی سراغ یک جامعه می‌آید که مردمان آن جامعه در نیمه‌خالی لیوان غرق شده باشند. درست است که مردم نسبت به مردم، مردم نسبت به مسئولین و مسئولین نسبت به مردم کم‌اعتمادتر شده‌اند و این نتیجه کاهش سرمایه اجتماعی است، اما این را هم نباید فراموش کرد که مخالفین نظام، با بازوان رسانه‌ای خود سعی دارند ریشه این‌ بی‌اعتمادی‌ها را آبیاری کنند.

در اوضاع فعلی جامعه ما که البته حال خوبی هم ندارد سیاه‌نمایی از اینکه سراسر بازار خیانت‌کار و محتکر است، دیگر حلال و حرام اهمیت چندانی ندارد و در نهایت کار از کار گذشته است، موج می‌زند. اما به‌واقع این‌گونه نیست و هنوز تعداد زیادی از بازاریان به سبک قدیمی خود یعنی درآوردن نان حلال ادامه می‌دهند.

در این گزارش به سراغ کسبه استان‌های غربی کشور می‌رویم جایی که اغلب بازارهای سنتی داشته و برخی از آن‌ها هم در فهرست میراث جهانی و کشور ثبت‌شده است و کسبه متدین و بازاریان اخلاق‌مداری دارد.

وجدان‌مان را در معامله و خرید و فروش در نظر بگیریم

حاج رضا امیدی مغازه‌ای نقلی در یکی از راسته‌های بازار تاریخی تبریز دارد. او خواروبار می‌فروشد. وارد مغازه‌اش که می‌شویم لبخند شیرینی بر چهره‌اش آویزان است. این لبخند این روزها در بازار کمیاب شده است. بیش‌تر مغازه‌دارها بعد از سلام سراغ گرانی می‌روند. بی‌آنکه احوال‌شان را بپرسی از حال بدشان می‌گویند.

«گرانی هست، سختی هست، اما این‌ها دلیل نمی‌شوند همه‌چیز را زیر پا بگذاریم». حاج رضا به خبرنگار مهر توضیح می‌دهد: «کار مهم این است که وقت معامله و خریدوفروش وجدان‌مان را هم در نظر بگیریم. متأسفانه برخی از جوانان که در بازار فعالیت می‌کنند، به این فکر نمی‌کنند که سود کنند، تنها فکر و ذکرشان این است که بیش‌تر سود کنند و همین باعث می‌شود روزبه‌روز وضع اقتصادمان بدتر شود.»

او می‌گوید: «من در مغازه‌ام برای خودم قانون‌هایی دارم.» با دستمال گردوخاک میز را می‌گیرد: «مثلاً اگر لوبیا را بخرم  ۱۰هزار تومان، ۱۱هزار تومان می‌فروشم. و فردا اگر ۱۵هزار بخرم، ۱۶هزار می‌فروشم. این را به‌عنوان‌مثال گفتم و منظورم این است که باید برای سودهایمان چارچوب‌هایی قائل بشویم.»

از همان مغازه‌ حاج رضا، صدای باربرها شنیده می‌شوند، چیزی نمی‌گذرد که خودشان هم از جلوی مغازه می‌گذرند:‌ «یاالله… آقا مسیر رو باز کن.» آن‌ها سال‌هاست همین کار را می‌کنند، با همان مبالغی که سال‌هاست می‌گیرند.

یکی از باربرها که عرق تمام صورتش را احاطه کرده است، درحالی‌که نفس‌هایی عمیق اما تند تند می‌کشد می‌گوید: «همه‌چیز گران شده، اما ما با همان نرخی کار می‌کنیم که سال‌هاست.»

محمود آقا و دوستانش می‌گویند که سختی بازار را آن‌ها به دوش می‌کشند «اما سودش را کسان دیگری می‌برند»، اما راضی هستند؛ مثل بسیاری از رانندگان تاکسی. رانندگان تاکسی‌هایی که از ابتدای خیابان دارایی تا مقابل پاساژ امیرنو منتظر می‌مانند تا نوبت‌شان برسد و مسافر پر کنند و به مقصد بروند.

انصاف با رسمی شدن ربا در جامعه پر کشید

کمی نزدیک‌تر به تهران و در کنار بلندترین بازار مسقف جهان «پروانیان» پیرمردی که از سال ۴۸ در سبزه‌میدان مرکز شهر زنجان مغازه خواربارفروشی دارد، با گذشت سال‌ها هنوز شکل سنتی مغازه خود را حفظ کرده است. بوی کهنگی دلنوازی که آمیخته با بوی اجناس است، فضای دل‌چسب و نوستالژی رقم می‌زند.

پروانیان که با راهنمایی یکی از آشنایان به سراغش رفتیم، علاقه‌ای به مصاحبه ندارد و با همان روحیه خاص زنجانی‌های اصیل، می‌گوید: دیگر انصاف نمانده، از زمانی که ربا لباس رسمی به تن کرد و حلال شد دیگر انصاف در جامعه نمانده است.

وی با اشاره به فرموده قرآن درباره حرام بودن ربا، می‌افزاید: چطور می‌شود که ازیک‌طرف می‌گوییم مسلمان هستیم و از طرف دیگر فرمان قرآن را رعایت نمی‌کنیم و بانک‌ها با تبلیغات گسترده سودهای کلان می‌دهند.

پروانیان با یادآوری  کسب‌های گذشته، به رعایت انصاف در کسب‌وکارهای ایام نه‌چندان دور اشاره‌کرده و می‌افزاید: در گذشته نه‌چندان دور همه‌چیز در جای خود بود و همه احترام هم را داشتند و کاسبی که یک تک تومانی پولش اضافه می‌شد پیگیر حرام یا حلال بودن آن می‌شد تا مبادا پول حرامی قاطی مالش نشود.

ربا از یک طرف و از طرف دیگر گرانی روز به روز باعث می شود انصاف و عدالت در کسب روزی حلال کمرنگ شود و در برخی موارد نرخ های غیرمنصفانه روز به روز افزایش نامعقول داشته باشد.

به گفته پروانیان متأسفانه برخی از کاسب‌ها تنها فکرشان این است که می‌گویند چگونه و به هر قیمتی جیبشان را پر کنند. بدون اینکه منشأ و حرام و حلال بودن آن را در نظر بگیرند.

وی با بیان اینکه روند موجود در زمینه نبود انصاف در کاسبی‌ها روزبه روز زیاد می‌شود، ادامه می‌دهد: ربا ازیک‌طرف و از طرف دیگر گرانی روزبه‌روز باعث می‌شود انصاف و عدالت در کسب روزی حلال کمرنگ شود و در برخی موارد نرخ‌های غیرمنصفانه روزبه‌روز افزایش نامعقول داشته باشد.

وی با یادآوری اینکه در زمان جنگ هشت‌ساله نیز همه‌چیز سر جای خودش بود و گرانی‌های افسارگسیخته وجود نداشت، متذکر می‌شود: در زمان جنگ ایران و عراق، مردم خیلی حواسشان به هم بود و کاسب‌ها نیز برای بهبود وضعیت معیشتی جامعه همکاری می‌کردند و اصناف برای پشتیبانی جبهه‌ها کمک می‌کردند و در داخل شهرها نیز اصناف قیمت‌ها را افزایش نمی‌دادند.

زیان کسب نامشروع به‌مرور در زندگی نمایان می‌شود

یکی از کسبه قدیمی و شناخته‌شده اراک که به گفته خود بیش از ۴۰سال است در صنف پارچه‌فروشی فعالیت دارد و در میان هم‌صنفی‌هایش به انصاف و اخلاق معروف است، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: کسانی که به دنبال کسب مال زیاد و نامشروع می‌روند، از این مسئله غافل هستند که فایده معنوی کسب روزی حلال از هر سود مادی که بابت اموال حرام به انسان می‌رسد، بالاتر است.

اکبری بیان کرد: ممکن است که کسب مال حرام و نامشروع و به دست آوردن اموال فراوان از این کار در ابتدا برای فرد خوشایند باشد، اما در نهایت باید گفت که این افراد با زیر پا گذاشتن اخلاق و دین دچار ضرر و خسارت شده‌اند و این زیان به‌مرور در زندگی‌شان نمایان خواهد شد.

این کاسب اخلاقمدار و منصف خاطرنشان کرد: در دین ما سفارش شده که کاسب باید منصف باشد؛ همین انصاف داشتن، سود پایدار وی را به دنبال دارد و مشتریان را در بلندمدت به کاسب جذب می‌کند.

وی تصریح کرد: از طرف دیگر بر اساس اخلاق و دین، کاسب نباید از شرایط خاص بازار یا هر عامل دیگری سوءاستفاده کند و به کسب مال نامشروع بپردازد.

اکبری اضافه کرد: باید بدانیم که حرام و حلال در کسب‌وکار و تجارت به هم نزدیک است و قطعاً آن‌کس که بی‌توجه به سفارش دین و قرآن، به دنبال کسب روزی حرام باشد، روزی در آتش همین گناه خواهد سوخت و دیگر دارایی و اموالش هم به فریاد او نخواهد رسید.

در همین زمینه مدیرکل تبلیغات اسلامی استان مرکزی در تکمیل سخنان این کاسب به خبرنگار مهر می‌گوید: یکی از مهم‌ترین اثرات پیروی از اخلاق در کسب‌وکار و توجه به روزی حلال، تربیت فرزندان صالح و شایسته است.

قربانپور ادامه می‌دهد: ورود اموال کسب‌شده نامشروع به فضای خانواده و به‌اصطلاح خوردن لقمه حرام، نه‌تنها در زندگی افراد موجب زایل شدن برکات معنوی و مادی می‌شود، بلکه در تربیت فرزندان نیز موجب بروز مشکل خواهد شد.

تا لحظه آخر که کالایی برای عرضه داشته باشیم به مردم خدمت می‌کنیم

بازار کرمانشاه هم ازاین‌دست کسبه‌ خوش‌نام کم ندارد؛ یکی از این بازاری‌هایی که بیش از نیم‌قرن است در بازار کرمانشاه فعالیت می‌کند «حاج سیف‌الله حائری» است که در خیابان حداد عادل بنکدار و عمده‌فروش مواد غذایی است؛ «حاج سیف‌الله» معتمد بازار هم هست و همه به خوش‌نامی می‌شناسندش.

او می‌گوید ما سعی می‌کنیم اجناسی که داریم را با حداقل سود به دست مردم برسانیم؛ حتی در مواقع خاص همچون زلزله اجناس را بدون سود به مردم عرضه می‌کنیم.

این معتمد بازار به زلزله اخیر در کرمانشاه اشاره می‌کند و می‌گوید: برخی از خیران برای تهیه اجناس موردنیاز زلزله‌زده‌ها مراجعه کردند و ما برخلاف بعضی دیگر از کاسبان که حتی گران‌تر از حالت معمول به آن‌ها پیشنهاد داده بودند، اجناس را بدون اخذ سود در اختیارشان گذاشتیم.

وی که پیش‌تر کارخانه تولیدی مواد غذایی هم داشت با بیان اینکه بی‌نهایت دقت می‌کنیم که خدمتی به شهر کرده باشیم نه اینکه تنها به فکر کسب سود خودمان باشیم، تصریح می‌کند: ۵۰ سال است در بازار فعالیت داریم؛ خیلی‌ها می‌آیند و شکست برمی‌خورند و کمتر کسی توانسته مثل ما این مدت با آبرو و حیثیت کارش را ادامه دهد.

فرد محتکر به روح و فکر و جسم خودش ضرر می‌زند ؛ درست است که فرد محتکر سود می‌برد، اما قلبا ضرر می‌کند؛ انسان روحیه والای خود را با پول معامله نمی‌کند

او ادامه می‌دهد سعی می‌کنیم  به آنچه خداوند روزی ما قرار داده قناعت کنیم و همین برای ما کافی است. در شرایط نامناسب اقتصادی همین‌که بتوانیم خرج کارگرها و سایر هزینه‌هایمان را بدهیم کفایت می‌کند و طمعی برای افزایش قیمت اجناس نداریم.

وی با انتقاد از وضعیت موجود در بازار می‌گوید این وضعیت در ۵۰ سال گذشته سابقه نداشته است؛ یک تریلی جنس را که می‌فروشیم با پولش تنها دو نیسان از همان جنس را دوباره می‌توانیم بخریم برخی از بازاریان با این وضعیت نتوانستند ادامه دهند و تعطیل کردند، ما هم تا لحظه آخر که جنسی برای عرضه داشته باشیم و بتوانیم به مردم خدمت می‌کنیم.

این کاسب قدیمی کرمانشاهی احتکار را کار اشتباهی می‌داند و با بیان این‌که بازاریان باید تا جایی که کالایی دارند آن‌ها را عرضه کنند، می‌افزاید: فرد محتکر به روح و فکر و جسم خودش ضرر می‌زند ؛ درست است که فرد محتکر سود می‌برد، اما قلبا ضرر می‌کند؛ انسان روحیه والای خود را با پول معامله نمی‌کند.

حاضر نشدیم به اعتبار خود لطمه بزنیم

در همسایگی این استان یک کاسب نامدار کردستانی که صاحب فروشگاه لوازم‌خانگی است و پدرش نیز در این حوزه فعالیت داشته، به خبرنگار مهر گفت: از کودکی در مغازه پدرم به خریدوفروش لوازم‌خانگی مشغول بودم و شرایط مختلفی را تاکنون تجربه کرده‌ام.

فاضل ولدی با اشاره به اینکه در عمر کاری خود سه مرتبه شاهد افزایش چندین برابری قیمت کالاها در بازار بوده ، بیان کرد: زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق هم‌چنین شرایطی به وجود آمد و قیمت کالاها چندین برابر شد.

وی عنوان کرد: در دوره دوم دولت احمدی‌نژاد هم با افزایش قیمت ارز و نابسامانی که در بازار به وجود آمد و تغییر هرروزه قیمت‌ها، در تأمین کالا و محصولات مشکلاتی پیش آمد، ولی بعد از مدتی به ثبات رسید.

ولدی ادامه داد: کالا را با نرخ خرید قبلی به‌هیچ‌وجه نمی‌توانیم تهیه کنیم و حتی بوده در طول یک هفته قیمت جنس چند بار افزایش پیدا کرده و این باعث بی‌اعتمادی مردم شده است.

وی اظهار داشت: می‌توانید از مردم و فروشندگان ما هم سؤال بپرسید ما تمام کالاهایی که از قبل خریداری کردیم با نرخ قدیمی آن عرضه کردیم و حتی خود در این راستا هم ضرر کردیم ولی حاضر نشدیم به اعتبار خود لطمه بزنیم.

سینا نامداری از دیگر فروشندگان لوازم‌خانگی در سنندج هم با اشاره به اینکه بیشتر لوازم‌خانگی خارجی هستند، به خبرنگار مهر گفت: قیمت لوازم‌خانگی امسال نسبت به سال گذشته ۲۵۰ تا ۳۰۰ درصد افزایش پیدا کرده است.

وی بیان کرد: متأسفانه اجناس خرید قدیمی را با نرخ جدید به ما عرضه می‌کنند و حتی سهمیه‌بندی کردند و بسیار کمتر از آنچه ما سفارش می‌دهیم کالا به ما تحویل داده می‌شود.

صداقت با مشتری باعث کسب روزی حلال

جهانبخش صفری از کسبه قدیمی ایلامی هم با ۵۶ سال سن دراین‌ارتباط به خبرنگار مهر گفت: در گذشته یکی از مهم‌ترین کارهایی که باعث کسب روزی حلال می‌شد این بود که کاسبان به‌اندازه درآمد به مردم فقیر کمک می‌کردند.

صفری بیان داشت: اگر اجناسی کیفیت نداشت، حتماً توسط کسبه به مردم گفته می‌شد، این کارها باعث روزی حلال می‌شد.

صفری افزود: تحت هیچ شرایطی گرانی کالا در کار نبود، کاسبان هوای مردم را داشتند و مردم برای خرید احساس امنیت می‌کردند ولی در بازارهای امروز مردم حرف اکثر کاسبان را قبول ندارند.

وی با بیان اینکه واقعاً «روزی» دست خداست، گفت: اینکه روزی دست خداست در بازار گذشته یک اصل مهم برای اهالی بازار بود.

صفری با اشاره به اینکه صبر از عوامل اصلی روزی حلال برای کسبه بود، گفت: در گذشته شاید کمتر پول وجود داشت ولی این پول برکت زیادی برای کسبه داشت. آستانه تحمل کسبه خیلی بالا بود، مثلاً با مشتری تا حد امکان راه می‌آمدند، اگر فردی از خرید جنس منصرف می‌شد آن را پس می‌گرفتند.

وی تصریح کرد: خمس و زکات از دیگر عوامل روزی حلال در بین کسبه بود، امکان نداشت فردی به‌موقع خمس و زکات خود را پرداخت نکند.

صفری افزود: روزی حلال در واقع با آرامش به دست می‌آید، حرص و طمع برای پول بیشتر روزی حلال را از بین می‌برد، پول کم و حلال قطعاً بهتر از پول هنگفت و غیر مشروع است.

اینکه هنوز بازاریان منصفی وجود دارند که کالاهای خرید گذشته خود را با همان نرخ قبلی به مردم عرضه می‌کنند و چشم حرص و طمع را بر افزایش سود و درآمد چندین برابری خود بستند، آن‌هم در این شرایط نابسامان بازار، جای امیدواری دارد که هنوز انسان‌هایی هستند که به هیچ قیمتی حاضر به کسب روزی حرام نیستند و اعتبار و اعتماد خود بین مردم را به هیچ قیمتی از دست نمی‌دهند.

منبع گزارش:خبرگزاری مهر