true
یک متخصص باستان‌شناسی ساسانی و چشم‌انداز از کشف یک دستکرد/دستگرد یا زمین کشاورزی بزرگ مقیاس در دشت محمدآباد-باغدشت در جنوب جره فارس در نتیجه سنجش از دور عکس‌های هوایی کهن، تصاویر ماهواره‌ای و ترکیب آن با داده بررسی‌های فشرده میدانی باستان‌شناسی، خبرداد.
به گزارش پارسی پرس: فاطمه مقدم|پارسا قاسمی دکترای باستان‌شناسی از دانشگاه پاریس ۱ پانتئون-سوربن، در گفت‌وگو با شهرمردم با اشاره به اینکه این دستکرد با وسعت نزدیک به ۳۷ کیلومتر مربع، یکی از بزرگترین‌های دستگردهای ایجاد شده توسط ساسانیان در محدوده امپراطوری پارس از سده سوم تا هفتم میلادی است، افزود: در این دستگرد دو باغ به نام‌های «محمدآباد ۱» و گوراب، و سه کوشک و همچنین سازهای اقامتی و آبی ایجاد شده است.
از بین باغ‌های این دستگرد، باغ گوراب در دوره ساسانی ساخته شده و در پایان همین دوره متروکه شده است و در دهه‌های گذشته توسط مالک فعلی تخریب و تسطیح شده است.
قاسمی با اشاره به اینکه رسیدن به این کشف مهم حاصل ۱۵ سال کار پژوهشی در این منطقه است درباره منابع آب این دستگرد اظهارکرد: آب موردنیاز این دستگرد و باغ‌های واقع شده در آن از طریق شماری قنات، آب باران‌های فصلی، آب رودخانه شور جره تأمین می‌شده است. محدوده این دستگرد از گردنه منصورآباد در شرق تا رود شور جره و روستای جره در غرب و شمال غرب است که ۹۹ درصد آن در بخش آبرفتی دشت محمدآباد-باغدشت قرار دارد.
نرگسزار جره کازرون، میراث کشاورزی ساسانی
به گفته این باستان‌شناس نرگسزار جره که امروزه یکی از مناطق مهم گردشگری جره و فارس می‌باشد نیز بخشی از همین دستگرد بزرگ مقیاس است که شواهد تاریخی و باستان‌شناسی نشان از کشت آغازین نرگس در آن در دوره ساسانی دارد.
حمدالله مستوفی نویسنده «نزهه القلوب» نیز از نرگسزار شناخته شده‌ای در «خان آزمرد» در نزدیک جره یاد کرده است. طبق گفته طبری و بلعمی، مهرنرسه وزیر بزرگ بهرام پنجم ساسانی در زادگاه خود در حوزه دشت بارین و جره باغ‌های بزرگی بنیان نهاد و در آن درختان نخل، زیتون و خرما کاشت. به گفته آنها این باغ‌ها تا سده‌های بعد از مرگ مهرنرسه پابرجا بوده و درآمدش به آتشکده‌هایی که خود مهرنرسه ساخته بود وقف بوده است.
ساسانیان برای ساخت این دستگرد بزرگ مقیاس، ابتدا همه سنگ‌های پراکنده در سطح دشت محمدآباد-باغدشت را جمع‌آوری کرده و در نقاط زیادی انباشته کرده‌اند که امروزه بیش از ۱۳۴ پشته سنگی به ارتفاع بین ۲ تا ۴ متر در دشت شناسایی شده است.
دستگرد و باغ‌های ساسانی جره تا دوره تیموری همچنان پابرجا بوده‌اند
به گفته این باستان‌شناس، این دستگرد و باغ‌های آن در دوره ساسانی پایه‌گذاری شده و تا دوره تیموری همچنان استفاده می‌شده‌اند.
وی در ادامه توضیح داد: طبق سند وقفی که به تازگی او و همکارانشان از شیراز یافته، در دوره شاهرخ تیموری یک مزرعه‌ای به نام نصیرآباد در دل این دستگرد و بین روستاهای محمدآباد و باغدشت قرار داشته که درآمد آن وقف مدرسه خان شیراز بوده است.
این سند وقفی نشان از ادامه استفاده از این دستگرد و کشاورزی در آن تا پایان دوره تیموری و حتی صفوی داشته است. شواهد آغازین میدانی باستان‌شناسی نشان می‌دهد دو چهارباغ در دوره آغاز و میانه اسلامی به این مجموعه بزرگ افزوده شده است.
افزون بر این، سبک باغ‌های دیگر مربع و مستطیلی در این دستگرد ایجاد شده که از دوره ساسانی تا دوره تیموری شکل گرفته‌اند.
قاسمی از دیگر یافته‌های این پژوهش را کشف باغ‌های پشتکوه دشتستان در دشت بزپر خواند و گفت: پیشتر فقط کاخ‌های آن که به نام کوشک اردشیر و زندان سلیمان شناسایی شده بود (در آینده جزئیات باغ‌های آن ارائه خواهد شد که در دست چاپ است).
همچنین کشف دستگرد محمدآباد-باغدشت سبب شد تا محوطه بزرگ ۱۴۴۰ هکتاری پیشتر شناسایی شده در دشت بنی قطار باچون فراشبند نیز به عنوان یک دستگرد بزرگ مقیاس شاهی تعریف شود که در بخش مرکزی آن یک گلستان بزرگ با چهارباغ‌های کوچک طراحی شده است.
کشف این دستگرد و باغ‌های آن دریچه تازه به شناخت باغ‌سازی پارسی
این دکترای باستان‌شناسی از دانشگاه پاریس ۱- پانتون سوربن با تأکید بر این نکته که با شناسایی این دستگرد و دستگردهای بزپر و چهاربازار فراشبند، اکنون دانش ما درباره کشاورزی بزرگ مقیاس و باغ‌سازی کهن در فارس بیشتر شده است، گفت: کهن‌ترین شواهد ما درباره باغ‌سازی در پارس، باغ شاهی پاسارگاد است که توسط کوروش بزرگ، بنیانگذار امپراطوری هخامنشی در میانه سده ششم پیش از میلاد ساخته شده است؛ از این رو این سند جدید از باغ‌سازی در پارس از اهمیت بسیار زیادی برخو ردار است.
فرآیند مطالعه این دستگردها و باغ‌های آن شروع شده و در آینده به جزییات آنها اشاره خواهد شد.
به گفته این باستان‌شناس، چیزی که تاکنون روشن شده، برنامه کشاورزی بزرگ مقیاس ساسانیان در جنوب غرب فارس است که تا دوره‌های پس از ساسانی این زیرساخت‌ها همچنان مورد استفاده قرار گرفته و توسعه یافته است که در تاریخ طبری و بلعمی به آنها اشاره شده است.
قاسمی اضافه کرد: شاهان ساسانی با ایجاد دستگردهای شاهی در دشت‌های خشک و نیمه‌خشک با بهره گیری از قنات و کانال های بزرگ ابی، بهشت‌هایی را در روی زمین برای مردمان منطقه خلق کرده‌اند که دربرگیرنده کاخ‌هایی از این دوره است.
این باغ‌ها علاوه بر تأمین سایه، تأمین چوب به عنوان مصالح معماری بناها و کاخ‌ها، و محیط تفرجگاهی و پذیرایی مهمانان رسمی و درباری، یکی از مهمترین زیرساخت‌های اقتصادی منطقه‌ای زمان خود بوده‌اند.
او در پایان با اشاره به اینکه شوربختانه همه باغ‌های شناسایی شده در این دستگردها از جمله باغ گوراب(محمداباد۲) و باغ بزپر ۱، وضعیت ناگواری دارند و همه آنها در دهه‌های گذشته توسط عملیات کشاورزی فشرده و توسعه روستایی تخریب شده‌اند و در خطر حذف کامل و نابودی قرار دارند، اظهار کرد: با این حال بقایای باغ‌ها شامل: بقایای کاخ‌ها، کوشک‌ها، دیوارکشی‌های اطراف باغ‌ها، خیابان‌کشی داخل باغ، آب‌انبار، استخر، جوی‌های آب، قنات، بند/سد همچنان موجود است و همت ادارات کل میراث فرهنگی فارس و بوشهر و دیگر سازمان‌های مربوط را برای حفظ و نگهداری را می‌طلبد و نیاز به ثبت سریع دارند و امیدواریم این پژوهش آغازین متولیان امر بخصوص میراث فرهنگی را هوشیار کند که گامی مهم برای حفظ این محوطه‌های ارزشمند بردارند.
گفتنی است، نتیجه کامل پژوهش پارسا قاسمی درباره دستگردهای این منطقه، به زبان انگلیسی، در مجله باستان‌شناسی میدانی (Journal of Field Archaeology) چاپ شده و از طریق لینک زیر قابل دستیابی است:
true
true
https://parsipress.ir/?p=114689
true
true
