بررسی وضعیت سال‌های گذشته نشان می‌دهد فضای کسب و کار عمومی به هیچ عنوان یکسان نبوده و به همین دلیل هم درآمد یکسانی کسب نشده است. انتظار عمومی آن بود که دولت محمود احمدی‌نژاد با توجه به شعار ایجاد شش‌میلیون در هفت سال گذشته، اشتغال و شغل بیشتر ایجاد کند

 

 ثروتمندان ماندگارتر شدند. این مهم‌ترین پیامی است که گزارش بانک مرکزی از ضریب جینی سال ۹۰ دارد. بر اساس این گزارش کوتاه و مقدماتی، ضریب جینی سال ۹۰ به ۳۷۵۲/۰رسید که در مقایسه با سال قبل اندکی بهبود یافته و به عدد صفر نزدیک‌تر شده است. 

 سال ۹۰ نسبت درآمد ۱۰درصد ثروتمندترین به درآمد ۱۰ درصد فقیرترین خانوارها با ۸/۰ واحد‌درصد کاهش، از ۹/۱۲ برابر به ۱/۱۲ برابر رسید. مفهوم این جمله این است که فاصله درآمدی میان ثروتمندان و فقیران ۱۲ برابر شده است. البته تمامی افراد دهک مربوط به ثروتمندان به یک میزان درآمد ندارند. این گفته در مورد افراد کم‌درآمد واقع در پایین‌ترین دهک جامعه هم صادق است. بنابراین این احتمال وجود دارد که شکاف درآمدی ثروتمندترین افراد جامعه با فقیرترین آنها چندین برابر شود. بخش دیگری از این گزارش درخصوص مقایسه سهم دهک‌ها از کل درآمد است. 

در این بخش آمده است: سهم دو دهک درآمدی اول در مقایسه با سال قبل ۴/۰ واحد‌درصد افزایش یافت و در مقابل از سهم درآمدی دهک‌های ششم تا نهم کاسته شد. این اتفاق نشان می‌دهد دهک‌هایی که کارمند بوده‌اند و درآمد ثابتی هم داشته‌اند، به واسطه دریافت یارانه نقدی درآمدشان افزایش یافته است اما دهک‌های ششم تا نهم که درآمدشان تحت‌تاثیر فضای کسب‌وکار است با توجه به نامطلوب بودن فضای کسب‌وکار در سال‌های اخیر با کاهش درآمد مواجه شده‌اند. اما در کنار این موضوع تورم هم به عنوان عاملی در کاهش قدرت خرید دهک‌های کارمند و حقوق‌بگیر هم شده است و همین نکته نشان می‌دهد که اگرچه درآمد حقوق‌بگیران افزوده شده اما به دلیل تورم ۵/۲۱درصدی همین سال، این میزان درآمد هم با کاهش قدرت خرید مواجه شده است. بانک مرکزی در پایان به دلایل کاهش ضریب جینی هم اشاره کرده و اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و تثبیت قیمت‌ها را در بهبود وضعیت توزیع درآمد در سال ۹۰ به نفع گروه‌های پایین‌درآمدی موثر دانسته است. ضمن اینکه در سال ۹۰ سهم دهک دهم نیز از درآمد افزایش یافته است. 

تقوی: فقط خوش به حال دو گروه شد 

اما برخی از کارشناسان اقتصادی با دیده شک به این گزارش می‌نگرند و معتقدند که ضریب جینی نه تنها بهبود نیافته بلکه وضعیت بسیاری از دهک‌ها نسبت به قبل بدتر هم شده است. مهدی تقوی، اقتصاددان، از جمله این کارشناسان است که در گفت‌وگو با «شرق» به نکات ویژه‌ای اشاره می‌کند. او می‌گوید: «درآمد گروه بیکاران و خانوارهایی با جمعیت بالا نسبت به قبل از پرداخت یارانه‌های نقدی افزایش یافته است. این گروه‌ها که نسبت به قبل از پرداخت یارانه‌ها درآمد کمتری داشتند با دریافت یارانه ۴۵‌هزار و ۵۰۰ تومانی به درآمدی بهتری دست یافته‌اند که فاصله درآمدی این گروه با سایر دهک‌ها را اندکی بهبود داده، اما درآمد اقشار متوسط جامعه یا حقوق‌بگیران کاهش یافته است زیرا نه‌تنها دستمزد آنها براساس تورم افزایش نیافته بلکه پرداخت یارانه‌ها هم خلأ موجود در بخش درآمدی را پر کرده که همسو با تورم افزایش نیافت.» او در ادامه می‌گوید: «ضریب جینی در دو دوره با کاهش قابل توجه مواجه شد. اولی در زمان هاشمی‌رفسنجانی رخ داد یعنی زمانی که او سیاست‌های تعدیل اقتصادی را در پیش گرفت و دوم در زمان احمدی‌نژاد و با اجرای نصفه و نیمه قانون هدفمندی یارانه‌ها.»

حق‌شناس: تا شغلی نباشد ضریب جینی بهبود نمی‌یابد

هادی حق‌شناس، کارشناس اقتصادی هم در گفت‌وگو با «شرق» به تحلیل کاهش ضریب جینی پرداخته و می‌گوید: «توزیع درآمد کاملا یکنواخت و عادلانه زمانی اتفاق می‌افتد که همه مردم از فرصت‌ کسب‌وکار یکسان برخوردار و درآمد یکسانی هم داشته باشند. بررسی وضعیت سال‌های گذشته نشان می‌دهد فضای کسب و کار عمومی به هیچ عنوان یکسان نبوده و به همین دلیل هم درآمد یکسانی کسب نشده است. انتظار عمومی آن بود که دولت محمود احمدی‌نژاد با توجه به شعار ایجاد شش‌میلیون در هفت سال گذشته، اشتغال و شغل بیشتر ایجاد کند اما براساس آخرین آماری که مسعود نیلی در برنامه پایش از شبکه دو سیما اعلام کرد دولت احمدی‌نژاد از سال ۸۵ تا ۹۰ سالانه ۱۴ هزار شغل ایجاد کرده است. به این ترتیب زمانی که شغلی نباشد درآمدی هم حاصل نمی‌شود تا شاخص‌هایی مانند ضریب جینی بهبود یافته باشند. کاهش ضریب جینی تنها به دلیل پرداخت یارانه نقدی بوده که به دلیل اینکه درآمد واقعی محسوب نمی‌شود اثر کوتاه‌مدتی بر کاهش فاصله طبقاتی و توزیع درآمد دارد و به محض قطع شدن، دوباره ضریب جینی افزایش می‌یابد.»

به گفته او، در واقع دولت با توزیع پول توانسته به کاهش اندک ضریب جینی نایل شود درحالی‌که اگر از طریق اشتغال، درآمد واقعی افراد را افزایش می‌داد کاهش ضریب جینی بیش از اینها بود. 

اما نکته مهم در این بین اثر تورم بر درآمد حاصل از پرداخت یارانه نقدی به افراد است. حق‌شناس در این‌باره می‌گوید: «شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی در سال ۸۳ دقیقا صد ‌درصد بود که در حال حاضر به ۶۰۰درصد رسیده است. این میزان افزایش نشان می‌دهد که قیمت کالا و خدمات نسبت به آن زمان شش برابر شده است. همین موضوع قدرت خرید یارانه نقدی را با کاهش مواجه می‌کند. در واقع تورم، کل درآمد افراد را با کاهش مواجه کرده است.»

شیرکوند: بهبود ضریب جینی یک‌سال دوام می‌آورد

سعید شیرکوند، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «شرق» به تحلیل این آمار می‌پردازد و می‌گوید: «در سال ۹۰ به دلیل اجرای فاز اول هدفمندی یارانه‌ها سهم درآمدی دهک‌های اول تا سوم بیشتر از قبل شد. پس این اتفاق به طور طبیعی موجب کاهش ضریب جینی شده است. البته تورم بالای سال ۹۱ که ۵/۳۱‌درصد اعلام شده تنها در یک سال ضریب جینی را بهبود‌می‌دهد.»