محصولات پتروشیمی دارای موارد استعمال عمومی و صنعتی متعدد، از قبیل پارچه (نایلون، دارکرون، پشم و پنبه مصنوعی) لوازم الکتریکی، کودهای شیمیایی، حلال‌ها، مواد پاک‌کننده و غیره است. هم اکنون 18 مجتمع پتروشیمی در ماهشهر، 10 مجتمع در عسلویه و 13 مجتمع در سایر نقاط کشور مشغول فعالیت هستند. پتروشیمی‌های بندرامام، پارس، نوری، مارون و پردیس بزرگ‌ترین تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در کشور هستند. میزان تولید صنایع پتروشیمی کشور 57 میلیون تن در سال است و این در حالی است که تولید محصولات پتروشیمی در 8 ماه امسال، به 27.4 میلیون تن بوده است. در جدیدترین آمار، شرکت بازرگانی پتروشیمی در شش ماهه نخست امسال، 3 میلیون و 476 هزار تن محصولات پتروشیمی به ارزش 3 میلیارد 245میلیون دلار به کشورهای مختلف جهان صادر کرده است.

بـازار محــصولات پتروشیمی

نزدیک ۱۲ تا ۱۵ میلیون تن محصول نهایی از مجتمع‌های پتروشیمی در بازار داخلی به فروش می‌رسد که عمدتا از طریق بورس کالا عرضه می‌شود. بیشتر محصولات پتروشیمی كشور را، شرکت بازرگانی پتروشیمی در قالب هلدینگ خلیج فارس عرضه می‌كند. به نظر مي‌رسد بهترین روش برای عرضه محصولات، بورس کالای ایران است، اما با روان‌سازی برخی مقررات و فروش به صورت اعتباری، می‌توان بر حجم کالاهای عرضه‌شده شرکت‌های پتروشیمی در بورس کالا افزود. شركت‌هاي پتروشیمی خارج از بورس عرضه كالا ندارند و تنها در مواردی خاص و با مجوزهای لازم، امکان عرضه خارج از بورس وجود دارد. بنابر آمار موجود، عرضه محصولات پتروشیمی در بورس، نسبت به سال گذشته حدود ۲۵ درصد رشد داشته است. قیمت‌گذاری محصولات را بورس و تحت ضوابط و مقررات انجام می‌دهد. شرکت‌های پتروشیمی موظف هستند که کالاهای تولیدی خود را به طور منظم در بازارهای داخل عرضه کنند.

مجتمع‌های پتروشیمی چقدر خصوصی‌اند؟

شاید این تصور پیش بیاید که صنایع پتروشیمی دولتی هستند، اما واقعیت امر غیر از این است و سهام این شرکت‌ها بیشتر از طریق فروش اوراق مشارکت و بورس در اختیار بخش خصوصی قرار گرفته است و هیچ واحد پتروشیمی دولتی در کشور وجود ندارد؛ هرچند مدیریت شبه‌دولتی این واحدها به آنها جلوه دولتی می دهد. براي مثال، ۷۳ درصد سرمایه‌گذاری جدیدترین طرح اجرا شده، یعنی طرح پلیمر کرمانشاه را بخش خصوصی انجام داده است و ۲۷ درصد دیگر را نیز دولت به صورت غیر مستقیم تامین كرده است. هم‌اکنون فقط مدیریت شرکت هلدینگ خلیج فارس دولتی است که بر اساس بعضی خبرها به زودی زمینه فروش اعتباری این شرکت هم به بخش خصوصي فراهم می‌شود. 

همچنین پروژه‌های «مهر ماندگار» که در چند سال اخیر در حال راه‌اندازی هستند، بیشتر، از سرمایه‌های بخش خصوصی تغذیه کرده‌اند؛ به گونه‌ای که مجموع ۴.۵ میلیارد دلار تسهیلات این پروژه‌ها از منابع گوناگون دریافت شده است که عمدتا از طریق اوراق مشارکت و سهام‌داران و همچنین بانک‌ها سرمایه‌گذاری‌های لازم انجام شده است. همچنین هم‌اکنون زیرساخت ۱۳ شهرک تخصصی صنایع تکمیلی پتروشیمی، برای سرمایه‌گذاری بخش خصوصی آماده شده است.

اهمیت صنایع تکمیلی و پایین‌دستی پتروشیمی در اشتغال‌زایی 

با توجه به اینکه ۷۰ درصد ارزش افزوده صنعت پتروشیمی، در صنایع تکمیلی و پایین‌دستی محقق می‌شود، می‌توان فقط با توسعه این بخش، ۴۸ میلیارد دلار در سال درآمد کسب کرد. در قوانین کشور نيز، از جمله قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه و سند چشم‌انداز ۲۰ ساله کشور، این نکته مورد توجه قرار گرفته و بر لزوم تقویت و توسعه این صنعت تأکید شده است. صنایع پایین‌دست پتروشیمی، به دلیل بهره‌مندی از امتیازات بسیار و موقعیت‌های ناب تجاری موجود در این عرصه و از نظر امکان دسترسی به مواد اولیه، فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری به شمار می‌آیند. از مهم‌ترین ویژگی‌های صنایع تکمیلی پتروشیمی این است که برای شروع کمی نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه دارند و از این رو سرمایه‌گذاران کوچک تمایل بیشتری به سرمایه‌گذاری و کارآفرینی در این بخش از خود نشان می‌دهند. در واقع سرمایه‌گذاری کم، اشتغال‌زایی زیاد و ارزش افزوده بالا، مهم‌ترین ویژگی‌هایی هستند که صنایع پایین‌دستی یا تکمیلی پتروشیمی را در کانون توجه قرار داده است. مزیت دیگر این است که امکان ایجاد کارخانه‌ها و کارگاه‌های مرتبط با صنایع پایین‌دستی در تمامی نقاط کشور وجود دارد. همین امر می‌تواند موجب شکل‌گیری بازارهای محلی شود و از طریق ایجاد این صنایع، وضعيت مناسبی برای اشتغال نیروی کار بومی مهیا می‌شود. طبق آمار موجود، در صنایع‌ بالادست، ۱۰ الی ۱۵ نوع محصول، در صنایع‌ میانی، حدود ۳۰۰ نوع محصول و در صنایع نهایی یا صنایع پایین‌‌دست، بالغ بر ۳۰ هزار نوع محصول تولید می‌شود که رقم بسیار چشمگیری به شمار می‌آيد و می‌تواند نقش بسزایی در ایجاد فرصت‌های شغلی جدید داشته باشد. به طور متوسط به ازای هر ۵ تن محصول در سال، قابلیت ایجاد یک شغل در حوزه صنایع پایین‌دستی پتروشیمی وجود دارد. این بدان معنا است که اگر ۱۰ میلیون تن محصول خام در داخل کشور به محصو
ل نهایی تبدیل شود، امکان ایجاد دو میلیون شغل فقط در این بخش در کشور وجود خواهد داشت. به عبارت دیگر، می‌توان گفت در ازای هر یک شغل در صنایع بالادستی، ۱۴ شغل در صنایع پایین دست ایجاد خواهد شد. هزینه اشتغال‌زایی برای یک نفر نیروی کار در صنایع بالادستی پتروشیمی، ۳۸۸ هزار دلار برآورد شده است و این درحالی است که این هزینه در صنایع پایین‌دست پتروشیمی، تنها ۴ هزار دلار است. به طور کلی می‌توان نتیجه‌گیری کرد که تولید محصولات با ارزش، کارآفرینی و ایجاد شغل‌های پایدار و در نهایت کسب حداکثر ارزش افزوده از مواد خام پتروشیمی، در گرو توسعه همه جانبه صنعت پتروشیمی و تعامل صنایع بالادستی، میان‌دستی، نهایی و جانبی پتروشیمی است.

بهر و ز بو چانی