صنعت نفت، شاگرد اول تحقق شعار «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین»، سال ۱۴۰۱ وزارت نفت در حوزه دانش و فناوری به دستاوردهای بزرگی دست یافته است که شاید کمترین آن افزایش تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان از ۱۵۰ به ۵۵۰ عدد و رتبه نخست تولید بار اول در کشور باشد.

به گزارش پارسی پرس به نقل از شانا، غرب به رهبری ایالات متحده آمریکا در ۴۴ سال اخیر هرچه در چنته داشته برای متوقف کردن موتور اقتصاد ایران یعنی صنعت نفت و گاز به‌کار گرفته، در سال‌های اخیر با هدفمند شدن تحریم‌ها به‌خصوص از زمان خروج ترامپ از برجام، فشارها بر این صنعت دوچندان شده و همه تلاش‌ها بر این است تا این صنعت را به زانو دربیاورند که به همت کارکنان صنعت نفت و مدیریت هدفمند در سال‌های اخیر آنها به هدف خود نرسیده‌اند.

افزایش ۳ برابری شرکت‌های دانش‌بنیان

با گذشت بیش از یک سال از شروع به‌کار دولت سیزدهم، در زمینه خنثی کردن تحریم‌های حوزه نفت و گاز کشور بیشترین اقدام‌ها انجام شده است.

مهم‌ترین بخشی که باید به سمت خنثی کردن تحریم فروش اقلام راهبردی برود، همین صنعت نفت و گاز کشور است که مسئولیت تولید انرژی همچنین کالاهای مختلف شیمیایی را برعهده دارد و بزرگ‌ترین بخش اقتصادی کشور را زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز کشور تشکیل می‌دهد.

در یک سال و اندی که از استقرار دولت سیزدهم می‌گذرد، تعداد شرکت های دانش‌بنیان در حوزه صنعت نفت از مرز ۵۵۰ عدد گذشته که نشان از رشد بیش از سه برابری دارد.

از دهه‌های گذشته تاکنون صنعت نفت تحریم را فرصت مناسبی برای توسعه ساخت داخل و بومی‌سازی تجهیزات نوآورانه دانسته و همواره به شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی نشان داده چه در دوران تحریم و چه در دوران پساتحریم، هدف و اولویت بومی‌سازی و خودکفایی تجهیزات و قطعات موردنیاز صنعت نفت است که به‌تازگی با تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان و اقدام ارزشمند هیئت وزیران برای ابلاغ آیین‌نامه تولید، دانش‌بنیان و اشتغال‌زایی در صنعت نفت، در آینده‌ای نزدیک سند دانش‌بنیان شدن صنعت نفت به دیباچه افتخارات وزارت نفت افزوده خواهد شد.

وانگهی سند برنامه راهبردی توسعه‌ فناوری‌های اولویت‌دار وزارت نفت پس از ۱۲۰ سال ابلاغ شده و وزارت نفت به‌عنوان دستگاه اجرایی برتر در ارائه و درج نیازهای فناورانه و نوآورانه در سامانه نان (نظام ایده ها و نیازها)، معرفی شد.

در این میان یکی از اقدام‌های وزارت نفت به این تحریم‌ها، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استفاده از روش‌های مختلف تولید کالا و خدمات در داخل بود. به عبارت دیگر در این سال‌ها هرچه تحریم‌ها سخت‌تر شده حمایت‌ها از شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاه‌ها هدفمندتر شده است.

سال‌هاست که مدیران صنعت ۱۱۰ ساله نفت ایران به این نتیجه رسیده‌اند آنچه می‌تواند این صنعت را در سایه تحریم‌های ظالمانه به خودکفایی و استقلال برساند حمایت همه‌جانبه از شرکت‌های دانش‌بنیان و نخبگان کشور برای نوآوری در تولید تجهیزات، کالاها و نرم‌افزارها است، البته ناگفته نماند که تصویب قانون حمایتی از سوی مجلس شورای اسلامی در آبان‌ماه ۱۳۸۹ مبنی بر مکلف شدن دولت و سازمان‌های دولتی به حمایت از شرکت‌های داخلی در این زمینه بی‌تأثیر نبود.

در سال‌های اخیر شناسایی راهکارها، موانع پیش روی تجاری‌سازی، ایجاد راهکارهای مناسب برای مخاطره‌ها و ریسک‌پذیری و تضمین سرمایه‌گذاران در بخش‌های مختلف از جمله فعالیت‌های مدیران صنعت نفت ایران بوده است.

امروزه یکی از شرایط مهم و اصلی بقا در بازار رقابت و شکوفایی یک بنگاه صنعتی، پایش پیشرفت‌های صنعتی و فناوری، بازار، رقبا همچنین خلق نوآوری با استفاده از توانایی‌های بالقوه و بالفعل درون شرکتی است، با توجه به ماهیت هر بنگاه صنعتی قسمتی از این فعالیت‌ها از سوی بخش‌های پژوهشی، توسعه‌ای و فناوری انجام می‌شود.

کنترل و پایش خریدهای خارجی دارای مشابه تولید داخل

کنترل و پایش خریدهای خارجی دارای مشابه تولید داخل و ابلاغ ممنوعیت خرید خارجی فهرست بیش از ۲۰۰ قلم کالای صنعت نفت افزون بر کنترل و پایش وزارت صمت، ایجاد بانک اطلاعاتی نیازمندی‌ها، نظارت و پایش بر پیشرفت و تعمیق ساخت داخل در سامانه کالای نفت و پیاده‌سازی پایلوت آن در چهار شرکت تابع وزارت نفت برای اجرای نهضت ساخت داخل صنعت نفت، برقراری ارتباطات مستمر و تشکیل نشست‌های هم‌اندیشی با انجمن‌های مرتبط با صنعت نفت و ارتباط با پارک‌های علم و فناوری در سطح کشور از طریق بازدیدهای دوره‌ای برای شناسایی ظرفیت‌های موجود در آنها از جمله سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های دیگر مرتبط با تولید بار اول اقلام راهبردی در صنعت نفت است.

در این میان تقویت اقتصاد نفت از طریق ارتقای سطح همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان فعال و انجمن‌های تخصصی مرتبط با صنعت نفت و ایجاد فهرست بلند منابع مورد تأیید وزارت نفت شامل بیش از ۱۴۰۰ شرکت سازنده ارزیابی صلاحیت شده و تأمین بخش اعظم نیازهای صنعت نفت کشور از طریق سازندگان داخلی مورد تأیید و ثبت ۱۳۷ شرکت دانش‌بنیان در این سامانه و انجام بیش از ۴۰ تفاهم‌نامه و موافقت‌نامه خرید خدمت و محصولات فناورانه و بومی‌سازی شده از محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپا، بیش از ۷ هزار میلیارد تومان تسهیلات به شرکت‌های دانش‌بنیان در زمینه طرح‌های تکمیلی زنجیره ارزشی، بهینه‌سازی مصرف انرژی، ساخت بار اول قطعات و تجهیزات موردنیاز صنعت نفت، تحول دیجیتال در صنعت نفت، احیای چاه‌های مرده یا کم‌بازده و کاهش گازهای ارسالی به مشعل از جمله فعالیت‌های حمایتی وزارت نفت در توسعه پژوهش و فناوری بوده که تمامی طرح‌های موردنظر به تصویب وزارت نفت و وزارت اقتصاد رسیده و برای پرداخت تسهیلات، اسامی شرکت‌های واجد شرایط به بانک‌های عامل ارسال شده است.

امضای تفاهم‌نامه با بنیاد ملی نخبگان به‌منظور بهره‌مندی از ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیان، راه‌اندازی صندوق پژوهش و فناوری صنعت نفت به‌منظور حمایت از شرکت‌های صاحب فناوری، دانش‌بنیان و نوپا و انجام اقدام‌هایی نظیر خرید تضمینی کالاهای راهبردی صنعت نفت، ارائه تسهیلات، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و ارائه ضمانت برای ارتقای ظرفیت فعالیت اقتصادی شرکت‌های دانش‌بنیان، مشارکت در گشایش اندیشکده نفت و انرژی در دانشگاه امام صادق (ع) برای حمایت از دانشگاه‌ها و تحقیقات توسعه‌ای و بنیادی، افتتاح مرکز نوآوری در پژوهشگاه صنعت نفت، ایجاد نهاد صدور گواهینامه کیفیت محصول و خدمات، پیگیری ایجاد و شکل‌دهی ‌۱۳ انستیتو تحقیقاتی در صنایع پایین‌دست با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی منتخب کشور برای طراحی فرآیندهای اولویت‌دار و مشخص در حوزه گاز، پالایش و پخش و پتروشیمی و دستیابی به دانش فنی طراحی و ساخت کاتالیست‌های مربوط به آنها از دیگر فعالیت‌های حمایتی صنعت نفت از پروژه‌های پژوهشی بوده است.

وانگهی وقتی صحبت از پیشرفت و توسعه اقتصادی یک کشور می‌شود، سازندگان داخلی و تأمین‌کنندگان تجهیزات و از آن مهم‌تر تأمین‌کنندگان دانش فنی و فناوری نقش بسیار مهمی پیدا می‌کنند. لزومی هم ندارد که شرایط به‌طور حتم شرایط تحریم باشد تا این اتفاق بیفتد، زیرا وقتی به تجربه‌های موفق کشورهای پیشرفته نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که آنها نیز به‌صورت برنامه‌ریزی‌شده و با تدبیر و دانش به سمت تأمین نیازهای فناورانه گام برداشته‌اند.

کشور ما نیز مدت‌هاست در این مسیر حرکت می‌کند، یا حداقل سیاست‌هایی را تنظیم می‌کند که تأمین‌کنندگان و سازندگان داخلی و تأمین‌کنندگان دانش و فناوری رشد کنند. اگر به چند سال گذشته برگردیم متوجه سیاست‌های رو به رشد در این عرصه می‌شویم.

شرکت‌های داخلی اکنون هم در زمینه بهره‌برداری و مهندسی و هم در زمینه رشد دانش و فناوری به‌خوبی عمل کرده‌اند و با این روال با اطمینان می‌توانیم بگوییم که از نبود شرکت‌های خارجی نگرانی نداریم. هر آنچه نیاز داشته باشیم را با تکیه بر هوش، تخصص و تجربه جوانان و خردمندان کشور می‌سازیم.

صنعت نفت، شاگرد اول در تولید بار اول در ایران

دولت سیزدهم از ابتدای شروع به‌کار خود همواره بر تقویت ساخت داخل و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تأکید داشته است، بخش بزرگی از اقتصاد ایران بر دوش وزارت نفت است و مهم‌ترین زنجیره‌های ارزش را می‌توان در شرکت‌های زیرمجموعه این وزارتخانه یافت، بنابراین اهمیت تولید بار اول اقلام راهبردی و خنثی‌سازی تحریم‌ها در کل زنجیره ارزش این صنعت بسیار مهم است.

چندی پیش معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری نیز در این زمینه از وزارت نفت تقدیر کرد که با داشتن بیشترین همکاری به کسب رتبه نخست زنجیره ارزش نفت و گاز و وزارت نفت در دوره سوم اجرای برنامه «تولید بار اول اقلام راهبردی» منتج شد.

بخشی از این اقدام مهم برای همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارتخانه نفت است که سبب تأمین تجهیزات و فناوری‌های کلیدی موردنیاز صنایع کشور با تکیه بر توان شرکت‌های دانش‌بنیان شده و از راهبردهای اصلی برای تحقق اقتصاد مقاومتی، مقابله با تحریم‌های ظالمانه غرب، رفع وابستگی و حفظ عزت و استقلال کشور است.

 چندی پیش مقام معظم رهبری در بازدید که از نمایشگاه توانمندی‌های تولید داخل از غرفه وزارت نفت داشتند، فعالیت‌های وزارت نفت در زمینه ساخت بار اول محصولات راهبردی را کاری مهم قلمداد کردند و دیدگاه‌هایشان را در زمینه‌های مربوطه به مسئولان این وزارتخانه فرمودند.

تبیین سیاست‌های راهبردی قوی برای تحقق اقتصادی مقاومتی در وزارت نفت به رفع بخش عمده‌ای از وابستگی‌های فناوری به کشورهای غربی در زمینه نیازمندی‌های فناورانه تجهیزات صنعت نفت منجر شده است. این سیاست‌ها توانسته به مقدار قابل ملاحظه‌ای روی خنثی کردن تحریم‌های بین‌المللی مؤثر واقع شود.

از جمله سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مرتبط با تولید بار اول اقلام راهبردی در صنعت نفت تشکیل کارگروه تولید بار اول در سطح مدیران ارشد وزارت نفت به‌منظور تسهیل و رفع موانع اجرای قراردادهای ساخت بار اول در شرکت‌های اصلی و تابع وزارت است، طی ابلاغ وزیر نفت درباره پروژه‌های تولید بار اول تعداد ۱۰۴ پروژه ساخت بار اول تعریف و به کارگروه تولید بار اول معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری از سوی وزارت نفت ارسال شده است که با اجرای آنها هزینه تأمین کالا به ۳۰ تا ۶۰ درصد نمونه خارجی کاهش می‌یابد، همچنین با به سرانجام رسیدن این طرح‌ها سالانه بیش از ۳۰۰ میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی برای کشور حاصل خواهد شد که در شرایط تحریم رقم قابل‌توجهی است. از ۱۰۴ پروژه یادشده تعداد ۳۷ پروژه به مبلغ ۳۲ میلیون دلار تا مهر ۱۴۰۱ قرارداد امضا شده و تعداد ۱۹ پروژه تأیید شده و در مرحله پیگیری امضا قرار دارد و بقیه از سوی کارگروه تولید بار اول در وزارت نفت در حال بررسی است.

تدوین دستورعمل‌ها و آیین‌نامه‌ها به‌منظور تسهیل ورود شرکت‌های دانش‌بنیان به صنعت نفت و تخصیص امتیاز ویژه به شرکت‌های دانش‌بنیان برای ورود به فهرست بلند منابع دستگاه مرکزی وزارت نفت و افزایش قابل‌توجه شرکت‌های سازنده و دانش‌بنیان در فهرست بلند منابع دستگاه مرکزی  به ۲ هزار و ۱۱ شرکت سازنده و دانش‌بنیان از دیگر سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مرتبط با تولید بار اول اقلام راهبردی در صنعت نفت است. اخیراً نیز معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری ابراز امیدواری کرده که با همت وزارت نفت، شاهد امضای موافقت‌نامه کلان ۲ میلیارد دلاری درباره ۱۵ قلم تجهیزات کاربردی و گلوگاهی باشیم.