صنایع ایران از زنجیره ارزش جهانی جامانده‌اند؛ صنایع برای ورود به بازار جهانی، باید طراحی اختصاصی داشته باشند یا آنکه تولید و توزیع خود را به سطح جهانی ارتقا دهند در حالیکه صنایع ایران از زنجیره ارزش جهانی جامانده‌اند.

به گزارش اکوپرشین، نشست مشترک سه کمیسیون بازار پول و سرمایه، کشاورزی و صنایع تبدیلی و صنعت و معدن اتاق بازرگانی تهران با دستورکار بررسی «اهمیت زنجیره‌های ارزش جهانی در توسعه کشورها»، با حضور اعضای هیات نمایندگان اتاق تهران و نمایندگان تشکل‌های مربوطه برگزار شد.

عیسی منصوری، محقق و پژوهشگر زنجیره‌های ارزش جهانی و معاون سابق وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی درباره جایگاه ایران و صنایع کشور در زنجیره ارزش جهانی با یادآوری اینکه ایران هنوز وارد این زنجیره نشده ‌است، تصریح کرد که صنایع برای ورود به بازار جهانی، باید طراحی اختصاصی داشته باشند یا آنکه تولید و توزیع خود را به سطح جهانی ارتقا دهند.

منصوری با بیان اینکه، صنایع کشور از زنجیره ارزش جهانی جا مانده‌اند، تاکید کرد که منطقه‌ای شدن زنجیره ارزش، رویکردی است که طی یک دهه اخیر در جهان شکل گرفته ‌است و این اتفاق ‌می‌تواند فرصتی برای ایران و صنایع کشور باشد تا به زنجیره‌های ارزش منطقه‌ای وارد شوند.

او خاطرنشان کرد که تجارت ارزش‌افزوده، به رویکرد غالب دنیای کسب‌و‌کار امروز بدل شده ‌است.

پس از منصوری، کاظم بیابانی خامنه، پژوهشگر که در حوزه زنجیره ارزش پژوهش‌هایی را به انجام رسانده است، گزارشی با موضوع اندازه‌گیری شاخص‌های وضعیت اقتصاد ایران در زنجیره‌های جهانی ارزش ارائه کرد.

بیابانی با بیان اینکه ۷۰ درصد تجارت جهانی در قالب زنجیره‌های جهانی ارزش انجام می‌شود، ادامه داد: بررسی‌ها حاکی از رشد کمتر مشارکت ایران در زنجیره‌های جهانی در مقایسه با کشورهای منتخب نفتی است.

او در ادامه توضیحات بیشتری درباره وضعیت اقتصاد ایران در زنجیره‌ها ارائه کرد و گفت: تعمیق موقعیت بالادستی نسبی، مشارکت از نوع صادرات کامودیتی‌محور، مزیت نسبی در بخش‌های انرژی‌بر، آلاینده و با محیط زیست نهفته بالا، مشارکت حدود ۴۰ درصدی ارزش افزوده تولیدی صادراتی در زنجیره جهانی ارزش ازجمله این ویژگی‌هاست. ضمن آنکه، سهم ارزش‌افزوده خارجی در صادرات ایران کمتر از ۹ درصد بوده و موقعیت ایران در شبکه تجارت ارزش افزوده غیرمرکزی و غیرکانونی است. این درحالی است که کشورهای‌ کانونی ‌و ‌دارای ‌مرکزیت، ‌به‌ عنوان ‌هاب و ‌بازیگر‌ مهم ‌شبکه ‌شناخته ‌می‌شوند.

این پژوهشگر در ادامه تصریح کرد: مسیر ‌رشد ‌قابل‌اتکا‌ برای ‌کشورهای ‌در‌حال ‌توسعه‌، اهرم ‌کردن ‌سیستم‌های‌ تولیدی ‌است‌ که با‌ تولید‌ جهانی‌ درگیر‌ هستند‌، نه‌ سیستم‌های ‌تولید ‌ملی. در عین حال باید به این نکته توجه داشت که افزایش ‌مشارکت ‌در ‌زنجیره‌های ‌جهانی ‌ارزش ‌و‌ ایجاد‌ موقعیتی‌ کانونی ‌و ‌مرکزی ‌در ‌شبکه‌ تجارت‌ جهانی‌ راهی ‌برای ‌افزایش‌ مقاومت ‌اقتصادی ‌و ‌توسعه ‌اقتصادی ‌است.

جذب ‌سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی برای خلق زنجیره ارزش

رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران نیز با ارائه پیشینه‌ای از زنجیره‌های ارزش در جهان و با بیان این نکته که زنجیره‌های جهانی ارزش جهانی (GVCs) از قرن‌ها قبل وجود داشته است، گفت: این زنجیره‌ها به سرعت از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۷ رشد کردند؛ زیرا پیشرفت‌های فناورانه به ویژه در زمینه حمل‌ونقل و ICT با کاهش موانع تجاری، تولیدکنندگان را بر آن داشت تا فرآیندهای تولید را فراتر از مرزهای ملی خود گسترش دهند.

فریال مستوفی با اشاره به اینکه تمرکز رشد زنجیره جهانی ارزش در آسیای شرقی، آمریکای شمالی و اروپای غربی به حوزه ماشین‌آلات، الکترونیک و حمل‌ونقل معطوف بود، ادامه داد: بیشتر کشورهای این مناطق در زنجیره‌های جهانی ارزش پیچیده شرکت کرده و کالاها و خدمات پیشرفته تولید و در فعالیت‌های نوآورانه مشارکت می‌کنند. در مقابل، بسیاری از کشورها در آفریقا، آمریکای لاتین و آسیای مرکزی کالاهایی را‌ تولید می‌کنند که برای فرآوری در کشورهای دیگر استفاده می‌شود.

مستوفی در بخش دیگری از سخنانش با تاکید بر اینکه سیاست‌های جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI)  می‌تواند کمبود سرمایه، فناوری و مهارت‌های مدیریتی را برطرف کند، افزود: باتوجه به پیوند ناگسستنی بین سرمایه‌گذاری خارجی و زنجیره‌های جهانی ارزش، ایجاد فضای باز و امن برای سرمایه‌گذاری توسط کشورهای کم‌سرمایه حیاتی است و جذب ‌سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در تمام مراحل مشارکت زنجیره ارزش مهم است. این امر مستلزم حمایت از سرمایه‌گذار، ثبات اقتصاد کلان، فضای کسب‌وکار مطلوب و هم‌چنین ترویج و تسهیل ‌سرمایه‌گذاری است.

به‌گفته رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران، توافق‌نامه‌های تجاری دسترسی به بازار را گسترش می‌دهند و یک کاتالیزور حیاتی برای ورود زنجیره‌های جهانی ارزش در طیف گسترده‌ای از کشورها، ازجمله بنگلادش، جمهوری دومینیکن، هندوراس، لسوتو، ماداگاسکار و موریس بوده‌اند. بنابراین مشارکت در توافق‌نامه‌های ادغام فراگیر‌ می‌تواند به اصلاحات نهادی و سیاستی کمک کند، به‌ویژه زمانی که با کمک‌های فنی و مالی همراه شود.

او اظهار داشت: فراتر از سیاست‌های تسهیل مشارکت در زنجیره‌های جهانی ارزش، سیاست‌های تکمیلی برای به اشتراک گذاشتن مزایای آنها و کاهش هرگونه هزینه برای انطباق با مقررات کار و اقدامات حفاظت از محیط زیست ضرورت دارد.

سپس عبداله احمدی، معاون سرمایه‌گذاری مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران با ارائه داده‌هایی از منابع بین‌المللی، این رویکرد را مورد توجه قرار داد که شبکه‌های زنجیره ارزش منطقه‌ای، از اهمیت بالایی در اقتصاد و سرمایه‌گذاری امروز جهان پیدا کرده‌ و این دست شبکه‌های منطقه‌ای که در بلوک‌های مختلف جهانی از جمله در اروپا و شرق آسیا شکل گرفته‌، پیوند و همبستگی درهم‌تنیده‌ای با سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در میان کشورهای این شبکه‌های منطقه‌ای برقرار کرده است.

توان جذب فارغ‌التحصیلان زیست‌فناوری را نداریم

در ادامه این جلسه، میترا پویامهر، کارشناس مرکز خدمات سرمایه‌گذاری اتاق تهران گزارشی درباره مکانیسم‌های توسعه و ارتقا کره جنوبی، هند و چین در زنجیره جهانی ارزش‌ اقتصاد دیجیتال ارائه کرد.

پویامهر یادآور شد: چین در سال ۲۰۱۹ معادل‌ ۳۲ درصد از صادرات جهانی کالاهای ICT را به خود اختصاص داده بود. حدود ۷۷ درصد از صادرات هند در این سال نیز متعلق به بخش خدمات ICT بوده است. همچنین کره‌جنوبی ۷۳ درصد از حافظه جهانی را در اختیار داشته و در حوزه‌های دیگری مانند نیمه‌هادی‌ها، دستگاه‌های ارتباط بی‌سیم، نمایشگر‌های صفحه تخت و لوازم الکترونیکی مصرفی، کالاهای ICT به بازار جهانی عرضه می‌کند.

او در ادامه گفت: مطالعه نحوه ادغام و ارتقا این سه کشور نشان می‌دهد که دو عنصر برای مشارکت در بخش‌هایی از زنجیره‌های جهانی ارزش با ارزش افزوده بالا حیاتی هستند؛ نخست، سرمایه‌گذاری مستقیم شرکت‌های داخلی در خارج از کشور و‌ دوم، ترکیب سرمایه انسانی و ظرفیت تحقیق و توسعه. در وهله اول هر سه کشور از مجموعه بزرگی از فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در زمینه‌های علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات برخوردارند این مهم سبب ایجاد صنایع داخلی موفق شد. سپس شرکت‌های پیشرو داخلی در بیرون از مرزهای کشور ‌سرمایه‌گذاری کردند تا به بازارهای جدید دست یابند و در سطح بین‌المللی رقابت کنند.

مریم ابراهیمی تاج‌‌‌آبادی، عضو کمیسیون کشاورزی و صنایع تبدیلی اتاق تهران نیز نظر حاضران را به ضرورت توجه به فعالیت‌های دانش‌بنیان جلب کرد و گفت: تنها در حوزه زیست فناوری حدود ۶۰ هزار فارغ‌التحصیل در کشور وجود دارد که به مراکز تحقیقاتی دنیا جذب می‌شوند.

او با بیان اینکه‌ فعالیت در حوزه بیوتکنولوژی از مزیت‌هایی چون ایجاد ارزش افزوده بالا و نیاز به فضای اندک برخوردار است، ادامه داد: از دیگر مزیت‌های این صنعت آن است که امکان تولید محصول نهایی و برندینگ در دیگر کشورها نیز وجود دارد.